Foto: Hans Prinsen BoerenlevenAchtergrond

Walskoning op de zeebodem

In hun jeugd was het meeste werk nog handwerk. Toen ze zelf boer werden, gingen ze specialiseren, uitbreiden en mechaniseren. Ze werden zo de grondleggers van de huidige agrarische bedrijfsvoering. Zo ook Herman Bus.

Hij is 100 jaar en wie zo lang leeft, maakt onherroepelijk veel mee. Zo groef hij eigenhandig sloten om de Noordoostpolder te ontwateren. Als zijn kleinkinderen vandaag de dag een geultje graven om water van het aardappelland te laten lopen, zeggen ze soms tegen elkaar: ‘Dit deed opa dus hele dagen’.

Herman Bus is geboren in 1919, in Zeddam, vlak aan de Duitse grens. Het ouderlijk bedrijf was gemengd, met kippen, varkens, 32 hectare akkerbouw en 20 koeien. In het gezin met 10 kinderen was hij nummer 9. Als ook de meid en de knecht er waren, zaten ze met 14 man aan tafel. In de oorlog waren het er soms nog meer, want op zolder zaten onderduikers verstopt. “In een speciale ruimte, diep onder het stro. Daar zochten de Duitsers nooit.”

Herman Bus (100) woont met echtgenote Louise Simmes (96) in Emmeloord (Noordoostpolder, Fl.). Ze hebben twee zoons en vier dochters, van wie er twee zijn overleden. In totaal zijn er 11 kleinkinderen. - Foto: Hans Prinsen

Herman Bus (100) woont met echtgenote Louise Simmes (96) in Emmeloord (Noordoostpolder, Fl.). Ze hebben twee zoons en vier dochters, van wie er twee zijn overleden. In totaal zijn er 11 kleinkinderen. – Foto: Hans Prinsen

Distributiebonnen vervalsen

De onderduikers hielden zich onder meer bezig met het vervalsen van distributiebonnen. Zonder bonnen konden mensen geen melk, boter of petroleum kopen. ‘Dat was op de bon’, zo heette het, maar omdat je per gezin maar weinig bonnen kreeg, werden ze regelmatig vervalst. Ook een broer van Herman hield zich ermee bezig. “Hij was er goed in.”

Textiel was eveneens op de bon. Toen er bij Louise, Hermans latere echtgenote, eens een piloot in het land terechtkwam, gebruikten ze zijn parachute om jurken van te maken. “Het was hele mooie stof, parachutezijde.”

Ook bij haar zaten onderduikers in huis. “En in een schuur op het erf zaten Duitsers, die hadden niks door. ’s Nachts pakten de onderduikers stiekem hun spullen af. Het was een sport, ze zijn nooit gepakt.”

Als kind van zes molk ik al een koe

Drooglegging begon tijdens oorlog

Terwijl de oorlog woedde, werden de eerste stukken van de Noordoostpolder drooggelegd. De mogelijkheden drongen toen nog niet tot Herman door. Hij wilde dolgraag boer worden, maar thuis waren er, met al die broers voor hem, geen mogelijkheden. Hij was daarom bakker geworden, maar reisde later toch af naar Frankrijk om daar bij boeren te werken. “Of het leuk was? Ik ging er niet heen om het leuk te hebben, ik ging erheen om werk te hebben.”

Werken kon hij. “Als kind van zes molk ik al een koe.”

  • Toen Herman Bus in dienst kwam bij de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, voer hij dagelijks met het pontje over de Ramspol naar zijn werk. - Foto: familie Bus

    Toen Herman Bus in dienst kwam bij de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders, voer hij dagelijks met het pontje over de Ramspol naar zijn werk. – Foto: familie Bus

  • Herman (in het midden, met kettinkje) begon als ploegbaas. Soms stuurde hij 50 andere boerenzonen aan.

    Herman (in het midden, met kettinkje) begon als ploegbaas. Soms stuurde hij 50 andere boerenzonen aan.

  • En zo ging dat: met de schep geulen graven in de kersverse polder, om het water af te laten lopen. - Foto: familie Bus

    En zo ging dat: met de schep geulen graven in de kersverse polder, om het water af te laten lopen. – Foto: familie Bus

  • De schaftkeet in de polder, die nog helemaal kaal was. Midden bovenop zit Herman. - Foto: familie Bus

    De schaftkeet in de polder, die nog helemaal kaal was. Midden bovenop zit Herman. – Foto: familie Bus

  • Na jarenlang ploegbaas te zijn geweest kreeg Herman eindelijk dit pachtbedrijf toegewezen.

    Na jarenlang ploegbaas te zijn geweest kreeg Herman eindelijk dit pachtbedrijf toegewezen.

In de verte lonkte het eigen bedrijf

Maar Frankrijk was het toch niet. Herman keerde terug en vond werk in de Wieringermeer. Totdat zijn baas hem een tip gaf: voor de Noordoostpolder werden boerenzonen gezocht die konden helpen het land te ontginnen. Herman solliciteerde en werd aangenomen. Hij arriveerde in 1941 en zag een kale, blubberige vlakte. Er was helemaal niets.

Eerst woonde hij bij een hospita in Kampen, maar al snel trok hij in een van de speciale woonbarakken voor de polderwerkers.

De leefomstandigheden waren niet best. Er waren geen douches en het stikte er van de muggen. Maar in de verte lonkte de kans op een eigen bedrijf.

Sloten graven

Als ploegbaas stuurde Herman soms wel 40 tot 50 andere boerenzonen aan, die met de schop sloten en greppels groeven. Zelf hielp hij net zo hard mee. Het was zwaar werk, maar toch is dat niet wat hem bij is gebleven. Wat nog op zijn netvlies staat, is al die goede landbouwgrond die tevoorschijn kwam.

Eerst zaaiden ze er riet in. De diepgroeiende wortels verbeterden de structuur van de zoute zeebodem. Pas als de percelen geschikt genoeg waren om te boeren, werden ze uitgegeven.

Herman Bus was een van de velen die ernaar solliciteerde. Drie pogingen deed hij en in 1951 was het raak. Toen kreeg hij een pachtboerderij van 26 hectare toegewezen.

Op kavel O55 in Emmeloord kon hij eindelijk zelf aan de slag. Maar niet voordat hij getrouwd was, want dat was een voorwaarde. Dus traden boerenzoon Herman Bus en boerendochter Louise Simmes in 1952 in het huwelijk. Toen ze na het feest hun boerderij binnen wilden gaan, had het zó geregend dat alles blank stond. Om droge voeten te houden, liepen ze over een loopplank naar de deur.

Rails op aardappelland in drijfnat najaar

Het bedrijf was een akkerbouwbedrijf, ook hadden ze een koe voor eigen gebruik. Herman molk haar met de hand, hij was het niet verleerd. Er waren ook 3 werkpaarden. Meteen in het eerste jaar ging een veulentje dood. Herman zei bezorgd: “Dat is geen goed begin.” En inderdaad waren er tegenvallers. Een drijfnat najaar bijvoorbeeld, waarin rails werden gelegd om met wagonnetjes de aardappels van het land te krijgen.

De mechanisatie kwam op met de aanschaf van een Ford Ferguson

Mechanisatie kwam op

Toch zat er ook vooruitgang in. De mechanisatie kwam op, de aanschaf van een Ford Ferguson in 1955 verlichtte het werk, gewasbeschermingsmiddelen verhoogden de opbrengst. “We spoten niet zelf. Als het nodig was, belden we een spuitbedrijf. Dan kwam een unimogje met een grote tank aanrijden. En als het te nat was om op het land te rijden, vlogen ze met een spuitvliegtuigje over.”

Op advies van de landbouwvoorlichting begonnen ze in 1964 een kleine fruittak met appels. “Cox, James Grieve, goudrenetten.” Een deel verkochten ze in hun boerderijwinkel aan huis. Die liep als een trein, want het bedrijf lag aan een drukke doorgaande weg waarover veel Duitse toeristen richting Lemmer reden.

De communicatie was geen probleem, de geboortegrond van zowel Herman als Louise grensde aan Duitsland, zo waren ze al in hun jeugd met de Duitse taal in aanraking gekomen. Bovendien lijkt het Achterhoekse dialect wel een beetje op Duits.

Je durfde je niet te verzetten tegen de verpachter

  • Herman en Louise kregen vier dochters en twee zoons. Deze laatsten namen in 1984 het bedrijf over.

    Herman en Louise kregen vier dochters en twee zoons. Deze laatsten namen in 1984 het bedrijf over.

  • Een grote liefhebberij was het mennen en fokken van paarden. Zijn dochters bleken talentvolle ruiters.

    Een grote liefhebberij was het mennen en fokken van paarden. Zijn dochters bleken talentvolle ruiters.

  • Herman Bus met echtgenote Louise Simmes in hun appartement in Emmeloord, waarnaartoe ze twee jaar na de bedrijfsoverdracht verhuisden.

    Herman Bus met echtgenote Louise Simmes in hun appartement in Emmeloord, waarnaartoe ze twee jaar na de bedrijfsoverdracht verhuisden.

Effect van de snelweg

De aanleg van de snelweg A6 sneed dwars door het bedrijf en betekende het einde van de winkel. Mensen kwamen er niet meer over de doorgaande weg langs. Herman hoopte dat hij een aanbod zou krijgen om zijn pachtbedrijf te verplaatsen, zodat hij elders kon uitbreiden, maar dat gebeurde niet.

Zijn buurman werd wel verplaatst, van zijn grond kreeg Herman 10 hectare aangeboden als compensatie. De gang van zaken steekt hem nog altijd, maar hij weet niet hoe hij het anders had kunnen doen. De overheid had immers gedreigd dat als hij niet akkoord zou gaan, hij misschien wel van zijn pachtbedrijf gezet zou worden. “Onzin natuurlijk, maar als pachter durfde je geen grote mond op te zetten.”

Tijd voor ontspanning

Louise en Herman bleven dus op dezelfde plek. Ze herpakten zich en zetten de schouders eronder. Daarnaast maakten ze bewust tijd vrij voor ontspanning. Als de kinderen ’s avonds in bed lagen, speelde Louise graag piano, op andere avonden gingen ze samen dansen, Herman stond bekend als ‘de walskoning.’ Een andere hobby bleek het fokken van springpaarden. Die waren in de plaats gekomen van de werkpaarden.

  • Herman was en is een groot koffieliefhebber. Zijn familie noemt hem een 'koffiejunk'.

    Herman was en is een groot koffieliefhebber. Zijn familie noemt hem een ‘koffiejunk’.

  • De boerderij in Marknesse, waar een van zijn zoons nu woont. Samen breidden de zoons het bedrijf uit tot de huidige 155 hectare.

    De boerderij in Marknesse, waar een van zijn zoons nu woont. Samen breidden de zoons het bedrijf uit tot de huidige 155 hectare.

Versnelde overname na noodlottig ongeval

Toen in 1983 een dochter na een noodlottig ongeval overleed, was de lol er voor hem af. Het heeft het proces van bedrijfsovername versneld. In 1984 tekende hij voor de overdracht aan zoons Henry en Herman, twee jaar later verhuisden hij en Louise naar een woning in Emmeloord. Wel ging hij nog elke dag terug om te helpen.

Intussen ontwikkelden de zoons het bedrijf en breidden ze uit.

Inmiddels staat er alweer een kleinzoon op het punt om ook in de maatschap te komen. Daar zijn Louise en Herman enorm trots op.

Dit artikel is te lezen in Boerderij nr 41 van dinsdag 9 juli en is onderdeel van de rubriek Grondleggers. Ook meedoen aan deze rubriek? Mail naar margreet.welink@misset.com

Beheer
WP Admin