Harige rups hindert boer en vee

Zo zacht en pluizig als ze eruitzien, zo branderig en vervelend zijn ze in werkelijkheid. De eikenprocessierups zorgt voor enorm veel overlast. Vorig jaar was een piekjaar, dit jaar is er nog een schepje bovenop gekomen. Een inventarisatie van Kenniscentrum Eikenprocessierups wees uit dat op sommige plaatsen wel 3 keer meer rupsen zitten dan in 2018. Ze zitten nu zelfs in bossen, terwijl ze eerder vooral in rijen eikenbomen langs wegen en weilanden voorkwamen.

Bestrijden is vanwege de grote overlast niet overal haalbaar en dat is te merken. Van de onbehandelde bomen blijkt maar liefst driekwart vol rupsen te zitten. Van de behandelde bomen is een kwart aangetast en die nesten zijn een heel stuk kleiner dan de grote rupsenzakken in onbehandelde bomen.

Piepkleine weerhaakjes

Het probleem is niet alleen dat al die rupsen de eiken kaalvreten, maar vooral dat ze op hun lijf brandharen hebben die ze weg kunnen schieten als ze zich ook maar een beetje bedreigd voelen. Met de wind waaien ze alle kanten op. Belanden ze op huid en slijmvliezen van mensen, dan hechten ze zich met piepkleine weerhaakjes vast en laten een eiwit los met de chique naam thaumetopoeïne. Dat geeft veelal een allergische reactie met klachten variërend van jeukende bulten tot branderige ogen en ernstige benauwdheid.

6 jaar geleden was het raak bij melkveehouder Martin Immink in het Overijsselse Daarle. “Rondom ons huis staan eikenbomen, daar zaten ze in. Mijn vrouw zat toen onder de bulten, mijn kinderen en ikzelf ook. We waren er goed zat van en hebben een professionele bestrijder ingeschakeld. Die doet het sindsdien elk voorjaar, we staan zogezegd op zijn lijstje. Hij spuit een bacteriepreparaat in de bomen en dat helpt goed, we hebben geen last meer.” De bomen staan niet langs de weilanden, zijn koeien hebben er geen hinder van.

Vee is ook gevoelig

Dat zou overigens wel kunnen, want inmiddels is duidelijk dat ook schapen, paarden en koeien last kunnen hebben van de brandharen. Vooral paarden zijn gevoelig, koeien veel minder. Hun huid is dusdanig dik dat brandharen weinig zullen doen. De slijmvliezen van de bek zijn echter wel gevoelig. Het eten van aangetast gras kan dan ook klachten geven. Op welke schaal dit aan de orde is, is niet duidelijk. De Gezondheidsdienst voor Dieren heeft geen algemeen beeld, omdat dit soort gevallen hier niet gemeld wordt.

Dierenartsenpraktijk De Oosthof, actief in het oosten van het land, is echter wel bekend met het probleem. Vorig jaar hebben er boeren voor gebeld en ook dit jaar zijn de eerste meldingen alweer binnen. Het betrof koeien die stonden te kwijlen nadat ze gras met brandharen hadden gevreten. Dierenarts Merijn de Bont: “Dat is het meest opvallende kenmerk.”

Hij adviseert om koeien met brandhaarklachten heel goed te spoelen. “Doe zelf eerst handschoenen aan en spoel dan met de tuinslang de bek, neusspiegel en de ogen grondig af. Niet-drachtige dieren kan ik eventueel corticosteroïden geven, dat gaat de allergische reactie tegen. Drachtige dieren hebben baat bij pijnstillers.”

Kenniscentrum Eikenprocessierups adviseert in elk geval om geen gras te maaien en te hooien binnen 20 meter van eikenbomen waar nesten in zitten. Die afstand is arbitrair; bij harde wind kan een grotere afstand nodig zijn. Of de brandharen ook in ingekuild gras hun irriterende werking behouden, is niet bekend.

Lege nesten blijven gevaarlijk

Het is niet zo dat straks, als de rupsen verpopt zijn om vlinder te worden, de ellende voorbij is. De achtergebleven lege nesten zitten namelijk stampvol brandharen. Na verloop van tijd laten de nesten los. Eenmaal op de grond gevallen, waaien ze uit elkaar waarbij alsnog grote hoeveelheden haren vrijkomen. En die kunnen nog wel 8 jaar hun irriterende werking houden.

‘Vorig jaar ging de gasbrander erop’ Voor melkveehouder Martin Oldenhof in het Twentse Losser zijn de rupsen een ramp. Het probleem zijn de houtwallen met eikenbomen langs zijn percelen. “Vorig jaar was ik bezig met de afrastering. Het was warm, ik trok mijn shirt uit en kreeg overal bulten. Toen ging me een lampje branden.” Hij zag veel nesten op ooghoogte zitten en brandde die eigenhandig weg met een gasbrander. Martin Oldenhof kreeg de brandharen op zijn armen via de koeien die ze meenamen de melkstal in. – Foto: Henk Riswick Dit jaar had hij eerst niet door dat de rupsen er weer zaten. Hij merkte het pas in de melkstal. “De koeien gaan natuurlijk in de schaduw onder die bomen liggen, in die brandharen. In de melkstal ga ik met mijn armen onder die koeien door en zo kreeg ik ze. Dat gaf weer allemaal rode bulten, ik heb meteen lange kleding aangetrokken. Ook met die hitte van laatst liep ik in lange mouwen. Maar het was al te laat, mijn onderarmen zijn helemaal kapot.” Zijn koeien hebben geen klachten. “Onder de bomen staat geen gras, dus dat kunnen ze ook niet vreten.” De nesten wegbranden, zit er dit jaar niet in. “Ze zitten hoog in de boom, daar kan ik niet bij.” Intussen smeert hij met gewone zalf zijn armen in. “Dat koelt een beetje, maar het jeukt soms ontzettend.”