Massapsycholoog: boerenprotest is fantastisch gelukt

Het voelt goed om eindelijk eens iets te dóen. Om zelf aan het roer te staan en niet meer lijdzaam het beleid te ondergaan. Zo omschreven boeren hun deelname aan de grootschalige demonstraties bij het RIVM, op het Haagse Malieveld en bij de verschillende provinciehuizen.

Ff slalommen pic.twitter.com/Ec0c5pNNAZ

— Lydia van Rooijen (@Lydienee) October 16, 2019

Demonstreren is iets dat in de mens zit ingebakken.

Op de stoep van het Groningse provinciehuis zei een van de deelnemers met rode traanogen voor een draaiende tv-camera: “Vandaag zijn wij de baas en we gaan hier niet weg voor wij onze zin hebben.” Het liep anders daar in Groningen, maar het geeft weer hoe de boeren erin staan: iets proberen te doen aan je situatie, voelt goed.

_{Lees verder onder de foto}

Hans van de Sande: “Iets proberen te doen aan je situatie, voelt goed.” – Foto: Hans van de Zande

Psychologie van de massa

“Dat is volstrekt begrijpelijk”, legt Hans van de Sande uit. Als sociaal psychologisch onderzoeker aan de Universiteit Groningen verdiepte hij zich onder meer in de psychologie van de massa. “Demonstreren is iets dat in de mens zit ingebakken. Het is het idee dat als je iets wilt bereiken, je er het beste met een grote groep op afgaat. Dit mechanisme is de motor achter oorlogsvoering, supportersgedrag maar ook achter de boerenprotesten. Altijd zie je dan dat mensen het idee krijgen: kijk, wij zijn met een grote groep, wij zijn machtig.”

Boeren willen met hun protesten laten zien: hee, wij zijn er ook nog.

Hij grijpt hierbij terug op de evolutie: “Als in de oertijd een stam werd aangevallen, moesten de stamleden zich in grote groepen verdedigen. Als ze een andere stam wilden aanvallen, hadden ze de meeste kans op succes als ze er met een grote groep op afgingen. Je ziet het niet alleen bij mensen; apen vertonen hetzelfde gedrag. Het is niet iets uitzonderlijks en de evolutie heeft vooral mannen geselecteerd die het doen. Vrouwen opereren ook wel in grote groepen, maar meestal is hun rol meer ondersteunend.”

Machtige trekkers

Volgens de onderzoeker is protesteren een reactie op het idee aangevallen te worden. Hoe minder goed je vertegenwoordigd bent in de regering, hoe meer je de behoefte kunt voelen om van je te laten horen. “Boeren willen met hun protesten laten zien: hee, wij zijn er ook nog. Nou, dat is fantastisch gelukt. Ze hadden er natuurlijk nog een heel machtig middel bij: de trekker. Reken maar dat trekkers indruk maken. Ze wekken ontzag en daarmee ook sympathie.”

Zó vertrok de eerste groep Groningse trekkers vanuit Niezijl naar Den Haag #boerenprotest #rtvnoord https://t.co/mMDSg6P9N3 https://t.co/558XYMyExW pic.twitter.com/riqseG1UjQ

— RTV Noord (@rtvnoord) October 15, 2019

Zelfverzekerder met trekker

Van de Sande vervolgt: “Voor boeren zelf had die trekker als effect dat ze zich zelfverzekerder voelden. En de kijkers vonden het ook wel mooi, die trekkers zorgden voor waanzinnig goeie PR. Dat er dan een paar boeren uit de band springen, ach ja, dat zij dan zo.” Hij doelt op de boeren die door dranghekken reden, wegafzettingen negeerden en op de boer die in Groningen met zijn trekker een deur van het provinciehuis forceerde, waarna een grote groep probeerde binnen te dringen. “Zulke dingen gebeuren overal bij massabijeenkomsten, sommigen laten zich dan wat meeslepen door het moment.”

Je stemt je gedrag af op de rest en zo gaat het tijdens protesten ook.

‘Gewelddadig gedrag is erg besmettelijk’

Van de Sande verklaart dat door de diepmenselijke wens om gedrag op elkaar af te stemmen. “Als jij gaat winkelen, probeer je in te schatten hoe anderen erbij lopen en dat doe je dan ook ongeveer zo. Als een cabaretier een grap maakt waar iedereen om moet lachen, lach je zelf ook mee, zelfs al heb je de grap niet begrepen. Je stemt je gedrag af op de rest en zo gaat het tijdens protesten ook. Als tijdens voetbalrellen één iemand begint met stenen gooien, beginnen anderen stenen uit het trottoir te trekken om mee te doen. Rijdt er één boer door de hekken, dan rijdt er meteen een hele groep achteraan. Gewelddadig gedrag is erg besmettelijk.”

_{Lees verder onder de foto}

Van de Sande: “Demonstreren is iets dat in de mens zit ingebakken. Het is het idee dat als je iets wilt bereiken, je er het beste met een grote groep op afgaat.” – Foto: Roel Dijkstra

Gedragsregels binnen subgroepen

Daarbij zijn er volgens hem binnen de subgroepen wel degelijk gedragsregels, niet alles kan zomaar op elk moment en in elke situatie. “Voetbalhooligans kunnen op hun werk hele fatsoenlijke jongens zijn maar als ze afspreken om te gaan rellen, gaan ze helemaal los. Zo kan een boer thuis misschien wel geen vlieg doodslaan, maar in Den Haag de dranghekken omverrijden.”

‘Geweld viel wel mee’

Toch beoordeelt Van de Sande het ’boerengeweld’ tijdens de protestacties als matig. “Stedelingen in Nederland hebben over het algemeen veel minder remmingen dan plattelanders als ze uit de band springen. Kijk naar de Zwarte Cross, een echt plattelandsgebeuren. Het is er een wilde bende maar het loopt nooit uit de hand.”

Alles overziend waren de boerenprotesten volgens de socioloog uiterst succesvol. “Protesteren is een vorm van communicatie. Boeren hebben nu duidelijk laten weten dat ze er zijn en enkele provincies zegden daarop toe de regelgeving opnieuw te gaan bekijken.”

Meer zelfvertrouwen en hoop

Bij de boeren hebben die effecten voor meer zelfvertrouwen en hoop gezorgd. Hoop dat er iets gaat veranderen aan de knellende regelgeving, die maakt dat hun inkomens en hun toekomst onder druk staan. Van de Sande: “Het leven is niet eenvoudig. Voor niemand niet en voor boeren al helemaal niet.”