‘Boerenleed en boerenhoop’

Speurend naar verhalen over het boerenwerk van vroeger, stuitte ik op een filmpje uit 1934 met als titel ‘Boerenleed en boerenhoop.’

Het is gemaakt in opdracht van de Nederlandse bond voor landpachters en hypotheekboeren. Het beeld is schokkerig en zonder geluid, enkele tekstfragmenten knopen de scenes aan elkaar. Een jong echtpaar, Jan en Griet, wil een boerenbedrijf starten. Begeleid door hun vaders stevenen ze af op een potentiëel bedrijf, strak in het pak, de handen nonchalant in de zak. Er zijn meer kapers op de kust maar die haken af. Jan slaat echter toe. Dan wordt duidelijk waarom de anderen afhaakten; de pacht is fors. Zo fors dat de oude arbeider, die er al 30 jaar werkt, vraagt of hij wel aan kan blijven. Jan schudt zijn hoofd. Helaas kan hij de arbeider niet meer betalen.

Het is crisis

De setting is duidelijk: dit nieuwe pachtersgezin begint niet in weelde maar ze zijn bereid de schouders eronder te zetten en daarbij kunnen ze natuurlijk bouwen op steun en advies van de pachtersbond. Maar het zijn de jaren 30. Het is crisis en dat blijft het. Opbrengstprijzen dalen, kosten stijgen, een deurwaarder zwaait boos met een exploot, de spaarvarkens van de kinderen gaan eraan om het bedrag te kunnen voldoen. De boerin wrijft zich uitvoerig in de ogen van verdriet. De boer doet een beroep op de Crisis-Pachtwet, de peuter in de box zet het op een brullen. Hoe de verdeling van het geld is, wordt duidelijk gemaakt met een paar melkbussen op een rij. In de bus met ‘werkers’ komt nauwelijks melk, die met het opschrift ‘grond, hypotheek en kapitaal’ stroomt bijna over.

Geen boer meer

Het is ellende alom. Er worden koeien verkocht voor extra inkomsten, de boerin huilt weer, vader en schoonvader nemen extra hypotheek op hun huisjes om bij te springen maar de neerwaartse spiraal is niet meer om te keren. Het gezin moet van de boerderij, vader is geen boer meer maar gaat in het vervolg met negotie langs de deur wat ook al niet veel oplevert want de deuren worden voor zijn neus dichtgeslagen.

Overeenkomst met huidige situatie

Geen happy end dus, althans niet voor deze boer en zijn gezin. Maar het tij keerde. De landbouw als geheel krabbelde op, doorstond ook de oorlog en kwam daarna zelfs tot een ontwikkeling die zijn weerga niet kent.

Het doel van het filmpje is me niet helemaal duidelijk. Was het een promotiefilmpje voor de opdrachtgevers of wilden zij juist laten zien dat boeren het zwaar hadden en steun verdienden in plaats van boze deurwaarders? In dat geval zie ik een overeenkomst met de huidige situatie. Ook nu hebben sommige boeren het om allerlei redenen moeilijk, ook nu zijn er mensen die zich van verdriet in de ogen wrijven, vee verkopen, misschien wel het (digitale) spaarvarken van de kinderen slachten. En ook nu heeft de buitenwereld daar niet echt weet van.