Hoe ga je om met stijgende druk van buitenaf?

Blijf rustig en respectvol, laat elkaar uitpraten en neem geen slachtofferrol aan. Zomaar enkele tips die boeren en boerinnen elkaar gaven tijdens de thema-avonden van LTO onder leiding van agrarisch coaches Dik Veefkind en Lianne Veenstra over de toenemende druk van buitenaf en de noodzaak van communicatie hierover.

Dat die druk toeneemt, daarover is iedereen het eens. Zowel de maatschappij als overheid bemoeit zich meer en meer met het reilen en zeilen van boerenbedrijven en dat heeft invloed op het welzijn van boeren en hun gezinnen. Wat veel voorkomt is dat boosheid en frustratie worden weggemoffeld achter een schild van heel hard werken.

Niet opkroppen

Maar vroeg of laat komen de emoties er toch uit. Mensen worden moe en prikkelbaar of juist lusteloos en apathisch en niet zelden gaan alle spanningen gepaard met psychische- en lichamelijke klachten. De vaak toegepaste truc om de verschijnselen met hard werken de kop in te drukken, werkt op den duur niet meer waardoor iemand volledig vast kan lopen en tot niets meer komt. De gevolgen voor het bedrijf en het gezin laten zich raden.

Het opkroppen van vervelende gevoelens, is dus geen goed idee. Erover praten wel. Het is echter veel boeren eigen om niet te praten over gevoelens, want praatjes vullen geen gaatjes en met een goed gesprek wordt geen varken gevoerd en geen koe gemolken. Tenzij je mentaal vastloopt, dan wordt er geen koe gemolken juist omdat er niet gepraat is.

Schaamte

Maar hoe begin je een goed gesprek? Veel boeren hebben dat nooit geleerd, zeker de generatie van na de oorlog niet. Een oppervlakkig gesprek over het weer of het bedrijf lukt meestal wel. Maar dat is niet het type gesprek waar het tijdens de thema-avonden over ging. Een goed gesprek begint met luisteren naar elkaar en over het uiten van gevoelens, met hardop zeggen dat je moe bent, bang, somber of boos. Dat is vaak al een hele stap, want de schaamte is groot. Een boer die hardop zegt dat hij bang, moe of onzeker is, denkt vaak dat de omgeving hem als een softie ziet, een loser die het spoor bijster is geraakt, kortom: geen goede boer. Boosheid uiten is een ‘stoerdere’ emotie om te tonen, maar lost dieperliggende problemen niet op.

Uitzoeken wat er schuilgaat achter de getoonde emoties, is een hele kunst. Agrarisch coach Dik Veefkind begeleidt dagelijks boeren die hiermee worstelen. “Soms heeft iemand de neiging een slachtofferrol aan te nemen. De overheid legt allerlei beperkende regels op, de opbrengstprijzen zijn onzeker en de maatschappij vindt van alles over je bedrijf. Het is begrijpelijk dat je dat niet leuk vindt, maar de spiegel die ik boeren voorhoud is: niemand verplicht je om dit werk te doen, niemand heeft gezegd: gij zult boer worden. Als ondernemer heb je nu eenmaal met risico’s en onzekerheden te maken en dat is natuurlijk niet fijn. Vooral als je voedsel produceert heb je júíst met regels te maken, want je produceert iets heel belangrijks. Als ondernemer heb je misschien minder invloed op zaken die van buiten op je afkomen. Hoe je ermee omgaat, daar heb je wel invloed op.”

Confronterend

Als Veefkind zulke dingen tegen boeren zegt, kan dat wel eens confronterend zijn. “Mijn rol is mensen in beweging te krijgen en ze te laten na denken over zichzelf, hun toekomst en de mogelijkheden die ze zelf hebben om verder te kunnen, op wat voor manier dan ook. En daar hoort een goede communicatie bij die verder gaat dan een oppervlakkig praatje over het weer.”

Spanningen kunnen zorgen voor een chronisch kort lontje. Deze escalatieladder is een model dat laat zien hoe dat zich kan ontwikkelen tot een conflict. Tijdig hulp inroepen, voorkomt onherstelbare schade. Open een grotere, beter leesbare versie van de escalatieladder

Roep hulp in

Hoe eerder gevoelens geuit worden, hoe beter de achterliggende oorzaken zijn op te lossen en hoe beter irritaties en ruzies op te lossen zijn. Achter boosheid kan bijvoorbeeld angst schuilgaan. Misschien wel de angst om fouten te maken. De voedingsbodem voor die angst kan soms liggen in de jeugd, als ouders bijvoorbeeld weinig vertrouwen toonden in hun opvolger.

Een goede communicatie vergt dus ook emotioneel graafwerk. Soms kan dat zonder hulp van buitenaf, dan kunnen gesprekken met de partner of familie al voor verheldering en opluchting zorgen. Maar vaak is hulp van buiten nodig bijvoorbeeld van een vertrouwenspersoon, een coach of een mediator. Gebeurt er niets, dan kunnen de niet geuite en onverwerkte gevoelens schadelijke vormen aannemen en ontaarden in bijvoorbeeld een burn-out of een onherstelbare ruzie.

Veefkind benadrukt dat veel boeren prima functioneren, maar een deel zit door alle druk van buitenaf niet lekker in zijn vel en heeft daar last van. “Als het niet lukt om de vervelende gevoelens te duiden en een plek te geven, of het gesprek in het gezin goed op gang te krijgen, modder dan niet door maar roep hulp in. Vergelijk het met Dagobert Duck die in een rondje loopt te ijsberen en na verloop van tijd een hele cirkel uitslijt. Je komt daar zonder hulp van buitenaf niet meer uit.”