Bodem is ‘black mystery box’

Over bodemleven en bodemvruchtbaarheid kun je 2 grote vragen stellen:

1) Is een bodem zonder leven vruchtbaar?
2) Is een bodem met meer leven ook vruchtbaarder?

50% microporiën en 50% macroporiën

De bodem is complex. Hij bestaat voor de helft uit ruimtes (poriën) en voor de helft uit vaste stoffen. Er zijn kleine en grote poriën. Microporiën houden water vast en macroporiën vullen zich met lucht. De optimale verdeling van de poriën is ongeveer 50% microporiën en 50% macroporiën. De vaste stoffen bestaan uit minerale en organische stoffen.

Een grof gemiddelde voor Nederland is een verdeling van 97,5% minerale en 2,5% organische stoffen. De laatste zijn: humus, plantenresten, regenwormen, schimmels, bacteriën, aaltjes, wortels, insecten en nog een paar andere levende wezens. Uiteindelijk is een bodem ongeveer een kwart water, een kwart lucht, 48,75% minerale en 1,25% organische stoffen.

Foto: Henk Riswick

Bodemleven is voorwaarde voor bodemvruchtbaarheid

De bodem is een plaats van evenwicht; je moet van alles voldoende hebben. Als je iets mist, gaat het direct fout. Een bodem zonder water is dood net als een bodem zonder lucht. Ook een bodem zonder humus of zonder organismen (bv regenwormen, aaltjes of schimmels) is een bodem die aan het sterven is of al dood is. Een dode bodem is niet vruchtbaar, dus bodemleven is een voorwaarde voor bodemvruchtbaarheid.

Organismen werken samen

Bodemorganismen houden van leven. Ze vechten er voor. Ze zijn 365 dagen per jaar aan het groeien en vermeerderen. De regenwormen planten zich voort, de planten groeien en ontwikkelen wortels, de bacteriën vermenigvuldigen zich steeds. Verrassend is dat de meeste van deze organismen samenwerken. De wortels geven bijvoorbeeld suiker aan de schimmels om P en K van de schimmels te krijgen. Een ander voorbeeld: door de productie en emissie van een gas, roepen de wortels bacterie-etende-aaltjes op om N vrij te maken wanneer ze het nodig hebben. Deze organismen hebben een vruchtbaarheidfunctie. Dus, hoe meer de bodem leeft, hoe vruchtbaarder de bodem is.

De Canadese onderbroek

De vraag is vervolgens: Hoe kun je het bodemleven inschatten? Er zijn meerdere manieren met verschillende kosten. Om te beginnen ga ik de goedkoopste en makkelijkste manier toelichten: de Canadese onderbroek. Canadese boeren zijn innovatief en efficiënt. Ze weten dat wit katoen een organische stof is en dat intensief bodemleven vlug organische stoffen verteert. Het protocol is: neem een witte katoenen onderbroek, begraaf die in je land, na 8 weken graaf je de onderbroek uit en bekijk je de katoenvertering. Voor meer informatie en om je onderbroek te vergelijken, zoek naar #soilyourundies op Twitter.

Beauty day to #soilyourundies @IFAO123 Mikes Gr 7 science project. 5 fields, 2 reps. Neat stuff pic.twitter.com/6xa5usfrg4

— Steve Jones (@steve_shadyglen) 15 november 2015

Massa beheren

Hoe bereik je meer bodemleven? Het doel is om de organismen hard te laten werken. Er zijn 109 tot 1010 organismen per gram bodem (ongeveer 1 koffielepel) verdeeld in 105 t/m 106 soorten. Heel kort gezegd, de toevoeging van één specifieke bacterie of één specifieke schimmel heeft weinig nut. Met zulke aantallen moet je massa beheren. Met andere woorden: een megastal is ‘kattenpis’ tegenover een koffielepel van bodem en daarom moet je leren om massa te beheren.

Leefgebied niet verstoren

Beheer van het bodemleven bestaat uit 2 pilaren: a) voeren en b) laten doen. Voeren is zorgen voor verse organische stoffen op de bodem (volgende alinea meer uitleg). Laten doen is de kans geven aan de gunstige organismen om te vermeerderen en werken. Die organismen willen niets liever dan zich multipliceren. Dat houdt in dat je hun leefgebied niet moet verstoren, je moet goed overwegen hoe vaak en hoe intensief je de grond gaat bewerken. Om het in perspectief te plaatsen: grondbewerking is voor bodemleven erger dan een aardbeving voor de mens.

Gewasresten, cover-crop en strip-till

Wat kun je doen om het bodemleven dynamischer te maken? Er zijn een aantal efficiënte en goedkope technieken om het bodemleven te stimuleren en de vruchtbaarheid te laten stijgen, zoals de gewasresten op de bodem laten liggen, cover-crops telen (let op: cover-crops en groenbemesters zijn 2 verschillende dingen, ze zijn verschillend in het beheer) of strip-till je suikerbieten. Ja, bodemlevenmassabeheer komt met een aantal nieuwe technieken en kennis. Een compleet overzicht daarvan beslaat meer dan 1 pagina en om niet het risico te lopen om een ondeugdelijke samenvatting te schrijven, stop ik er hier mee.

Goedkoper dan gangbare landbouw

Bodemleven is nodig om boer te zijn en boer te blijven. Het denkpatroon is massabeheer en de kosten om het goed te doen zijn redelijk laag en soms goedkoper dan gangbare landbouw. Naast de positieve aspecten op vruchtbaarheid en gewasrendement, brengt het het organische stofgehalte naar boven. Om te kunnen werken met grond die je niet alleen als fysisch en chemisch medium ziet, maar tevens als levend medium zijn nieuwe werkwijzen en kennis nodig.