Oorlog om genen van planten

De discussie over genetische modificatie was tot deze eeuw redelijk simpel. Het draaide om de vraag of het gewenst is dat vreemde genen in een plant werden gebracht. Daar was je voor of tegen. Maar nieuwe veredelingstechnieken maken een opmars. Die maken het debat een stuk lastiger.

Neem bijvoorbeeld Crispr-Cas9 (Kijk onderaan dit artikel voor meer informatie over Crispr-Cas9) en Oligonucleotide Directed Mutagenesis (ODM). Dat zijn technieken waarbij genen in een plant buiten werking worden gesteld of worden veranderd. Hiermee kunnen veredelaars gewenste eigenschappen versterken en ongewenste afzwakken. Dat heeft een enorme vlucht genomen.

Voorstanders stellen dat de nieuwe technieken hetzelfde doen als traditionele veredeling door kruisingen. Tegenstanders vinden het nog steeds geknoei met genen. Overheden moeten uiteindelijk beslissen welke veredelingstechnieken wenselijk zijn en welke niet. Maar die krijgen tegenstrijdige signalen van adviesorganen, wetenschappers en belangenbehartigers.

Niet te onderscheiden van natuurlijke kruising

Neem de Crisp-Cas9-techniek. De Zweedse landbouwdienst Jordbruksverket vindt dat Crispr-Cas9 niet onder de GMO-wetgeving valt van de EU. Want er worden geen genen van buiten in de plant gebracht. De EU-regels gaan ervan uit dat bij genetische modificatie (GMO) een plant genen krijgt van buiten, van de eigen soort (cisgenese) of van een andere soort (transgenese). Bij de gentechniek Crispr-Cas9 worden bepaalde genen in een plant buiten werking gesteld, zonder dat genen zijn ingebracht. Jordbruksverket vindt dat deze techniek daarom niet onder de GMO-regels valt. Bij natuurlijke kruisingen raken ook genen onklaar in de nakomelingen. Daarom zijn Crispr-Cas9-planten niet te onderscheiden van planten die voortkomen uit een natuurlijke kruising. Dat maakt handhaving van een vergunning of een verbod onmogelijk.

De Duitse overheid krijgt tegenstrijdige adviezen. De voedselveiligheidsautoriteit (Bundesamt für Verbraucherschutz und Lebensmittelsicherheit) adviseert de overheid om Crispr-Cas9 buiten de GMO-regels te houden, omdat geen genen van buitenaf worden ingebracht. De adviesraad voor natuurbescherming (Bundesamt für Naturschutz) vindt Crispr-Cas 9 een gentechniek, omdat het DNA kunstmatig wordt beïnvloed.

De Nederlandse overheid laat zich adviseren door de Commissie Genetische Modificatie (Cogem). Die houdt zich voorlopig op de vlakte. In een advies uit 2014 staat dat Crispr-Cas binnen de EU-regels valt voor genetische modificatie, maar dat uitzonderingen mogelijk moeten zijn. Volgens de Cogem tonen de nieuwe technieken aan dat de huidige EU-regelgeving moet worden herzien.

Gevaren en onvoorspelbare gevolgen

Ook belangenbehartigers en wetenschappers mengen zich in de discussie. Een maatschappelijke organisatie als Greenpeace hamert op eventuele gevaren en vindt dat ook de nieuwe technieken leiden tot knippen en plakken van genen met onvoorspelbare gevolgen. Alleen gewassen die op een natuurlijke manier zijn verbouwd, zijn gezond voor mens en milieu.

Wetenschappers van Wageningen Universiteit benadrukken de veiligheid van genetische modificatie. De universiteit heeft er ook belang bij dat te zeggen, want het heeft een modificatietechniek bij aardappelen (zie het overzicht van GM-aardappelen hieronder) vervolmaakt.

EU GMO-vrij eiland

De Nederlandse overheid houdt zich nog op de vlakte. Dat kan ook moeilijk anders, gezien de tegenstrijdige of nietszeggende adviezen. De Europese Commissie heeft ook nog geen besluit genomen. Niet over de al langer bekende vormen van genetische modificatie (transgenese en cisgenese) en niet over de nieuwe technieken. Australië, India, Argentinië en de Verenigde Staten vinden dat de Crispr-Cas 9-techniek ook geen gangbare GMO-techniek. De EU blijft nog lang een GMO-vrij eiland in een genetisch gemodificeerde wereld.

Door Jan Engwerda, Bas van Hattum (TREKKER) en Allison Winstanley (eindredacteur internationale titels RBI)