Slim ontwerp drukt bouwkosten

Het verlagen van de bouwkosten voor stallen is van alle tijden. In perioden van lage rendementen is het voor varkenshouders met bouwplannen echter pure noodzaak de kosten laag te houden– vaak gedwongen door de bank.

Innovatieve stallen vaak duurder

Vaak is er sprake van traditionele bouw, al zijn de afgelopen jaren weliswaar nieuwe stalconcepten gelanceerd, zoals de toiletstal. Die zijn echter niet specifiek gericht op goedkoop bouwen. Innovatieve stallen zijn in eerste instantie juist duurder. “Voordelen van deze stallen moet de varkenshouder op andere aspecten behalen”, zegt Izak Vermeij, onderzoeker bedrijfseconomie bij Wageningen UR. Ook Vermeij ziet dat varkenshouders voor robuuste bouw kiezen.

Afwijkende dakconstructies

Inmiddels is een handvol stallen met afwijkende dakconstructies gebouwd, zoals de boog- en serre-stal. Duurzaamheid van materialen is bij deze stalsystemen een nadeel, nog afgezien van welstand en inpasbaarheid van andere eisen. ID Agro, de ontwikkelaar van de serrestal, verwacht geen doorbraak van deze stal in de varkenshouderij. Alleen voor specifieke marktconcepten zijn deze alternatieve bouwsystemen bruikbaar. Dat geldt ook voor de strooiselstal: prima geschikt voor een concept, maar niet bruikbaar voor de gangbare praktijk.

De boogstal en serrestal hebben geen opgang gemaakt in de varkenshouderij. De voordelen ervan zijn te beperkt.

Foto: Ronald Hissink

Prefab bouwmaterialen

Bouwdeskundigen voorzien de komende jaren geen fundamentele wijzigingen in de stallenbouw. De rendementen in de sector hebben de noodzaak om goedkoper te bouwen al flink aangejaagd. “Er zijn nog altijd verschillen tussen aannemers, maar die worden kleiner”, zegt Jos de Groot, manager bouw bij DLV Advies. Een trend die bijdraagt aan lagere kosten is het gebruik van prefab bouwmaterialen en gestandaardiseerde bouwmethoden. Turnkeyprojecten, het bouwen van standaardstallen als bouwpakket, zijn in Nederland nooit doorgebroken. Nieuwbouw lijkt er wel steeds meer op.

Er wordt wel eens geopperd of het wel nodig is dat een stal veertig jaar meegaat. Eenvoudiger bouwen is onder Nederlandse omstandigheden met eisen rondom bouw, welstand, welzijn en milieu moeilijk. Het is ook niet per se goedkoper. “Als je gaat rekenen, is beton nog altijd een van de goedkoopste materialen”, zegt De Groot. Ook flexibel bouwen, dus een stal die voor meerdere doeleinden bruikbaar is, maakt de investering niet lager.

Keuze bouwbedrijf

Omdat nieuwe goedkope stalconcepten ontbreken, zijn varkenshouders aangewezen op het verlagen van de bouwkosten van traditionele bouw. Gezien de grote variatie in bouwkosten is daar nog winst te halen. De bouwkosten van een zeugenplaats variëren van € 1.750 tot € 2.500. Bij vleesvarkens is de range iets smaller, de kosten per plaats zijn € 350 voor een goedkope stal tot € 450 voor een duurdere.

Vele factoren zijn bepalend voor de bouwkosten. De omvang van de stal en de economische conjunctuur van het moment zijn belangrijk, maar liggen vast als de ondernemer eenmaal de keuze heeft gemaakt om een bepaalde uitbreiding te realiseren.

Meer invloed heeft de varkenshouder op de keuze van het bouwbedrijf. “Er zijn verschillen tot 15 procent tussen bouwbedrijven”, is de ervaring van Gieljan van Iersel, senior adviseur bij Agrifirm Exlan. De bouwmethode is een factor en of het bedrijf op dat moment een opdracht zoekt. Het is altijd goed om meerdere bedrijven te laten rekenen. Van Iersel vindt ook dat bedrijven de vrijheid moeten krijgen om van het bestek af te wijken. “Bouwbedrijven hebben vaak eigen specialismen in bouwtechniek, waardoor ze sneller en goedkoper kunnen bouwen. Dat geeft voor minder geld een betere stal.”

Ontwerp van de stal

Een forse kostenbesparing is te realiseren met het ontwerp van de stal. Veel winst is te halen met de afdelingsgrootte. De mogelijkheden hangen af van de omvang en het productiesysteem. Het ontwerp is ook een eigen keuze. De keuze voor grote afdelingen betekent minder muren en minder apparatuur.
Er is een duidelijke trend naar grote afdelingen. In de zeugenhouderij wordt het aantal kraamafdelingen vaker op een weekproductie afgestemd, met soms maar twee afdelingen. Er zijn al enkele stallen waar alle kraamzeugen in één afdeling staan, net als de dragende zeugen. Dat is ook het geval bij Robin Braks, varkenshouder in Odiliapeel (N.-Br., zie kader rechts). Beheersen van de gezondheid is daarbij een belangrijk aandachtspunt.

Netto-oppervlakte per varken

Een tweede belangrijke factor voor lage bouwkosten in het stalontwerp is de netto-oppervlakte per varken. De groepsgrootte en de indeling van de stal zijn daarbij van invloed. Bij groepen van meer dan veertig varkens is 10 procent minder ruimte per varken nodig. Grote groepen vragen ook minder hokinrichting en ze besparen op de voerinstallatie. De groepsgrootte moet echter passen bij de omvang van het bedrijf en de productie in de zeugenhouderij. Grote groepen vleesvarkens zijn nooit doorgebroken, en er zijn geen signalen dat dat de komende tijd wel gaat gebeuren.

Ook een brede controlegang en de centrale gang maken de oppervlakte per dier groter. Een controlegang van 70 centimeter is smal maar kan wel, mits passend bij het ventilatiesysteem. De centrale gang is vaak minimaal 1,80 meter omdat aan beide zijden deuren zitten. Door de centrale gang aan één kant te maken, kan deze terug naar 1,50 meter. Bovendien ontstaan diepe afdelingen, waarbij afdelingen gemakkelijk zijn te vergroten.

Diepe putten geven hogere bouwkosten, terwijl niet altijd opslag nodig of gewenst is op een bedrijf. Een luchtkanaal is ook duur.

Foto: Fotoburo Bert Jansen

Diepte van de put

Dan is er nog een reeks keuzes die de bouwkosten beïnvloeden. De putdiepte telt mee, want elke centimeter diepte scheelt betonnen putmuurtjes. Als alle mest toch direct weg moet, is een lange periode van opslag niet nodig en als mest verwerkt wordt zelfs niet gewenst. Opslag geeft wel flexibiliteit bij afzet. Van Iersel waarschuwt dat ondiepe putten niet per se goedkoper zijn wanneer veel geel zand om op te vullen of een duur systeem om de mest weg te laten lopen nodig zijn. Goedkoper dan lucht door kanalen is plafondventilatie of ventielen in de wand.

Voersysteem brijvoer duurder

Dan het voersysteem. Brijvoer vraagt veelal om een duurdere voerinstallatie. Belangrijker is dat door de trog meer vierkante meters nodig zijn voor hetzelfde aantal varkens. Systemen als sensorvoedering hebben nauwelijks opgang gemaakt. De extra investering moet terugkomen uit lagere voerkosten. Een chemische luchtwasser is goedkoper dan een biologische luchtwasser of combiluchtwasser, maar niet altijd toepasbaar. Bij zeugen zijn voerstations minder duur dan voerligboxen met uitloop.

Een sobere stal is een stal die efficiënt is gebouwd, waarbij de varkenshouder voor de eenvoudigste varianten heeft gekozen, zoals geen luchtkanaal in de grond, kunststof binnenmuren en een eenvoudige afwerking. De Groot: “Bij een sobere stal bespaart de ondernemer op materialen en vooral op arbeidsuren.”