Melken pas na de zomer weer leuker

Wie Nederlandse melkveehouders spreekt over de verwachtingen voor de melkmarkt, hoort ze vaak twee dingen zeggen: de melkprijs blijft nog wel even laag en de melkproductie zal in het nieuwe jaar verder omhooggaan dan iedereen verwacht. Dat laatste is dan vooral door toedoen van ‘al die anderen’.

Herstel zuivelmarkt blijf moeilijk

Toch is het een waarheid als een koe dat de melkveehouders zelf ook aan de knoppen zitten. Zolang de Europese melkproductie maand op maand ver boven het niveau van het voorgaande jaar blijft, blijft herstel van de zuivelmarkt moeilijk. En de slechte markt houdt al even aan. De dalende lijn zette al in juli 2014 in. De dip is er sinds december vorig jaar. Twee keer leek sindsdien herstel te komen, maar het bleek te vroeg gejuicht. In de meeste prognoses wordt nu uitgegaan van nog minstens een half jaar lage melkprijzen.

‘Boeren bleven stug meer melken’

De markt is getroffen door een bijzondere samenloop van omstandigheden, die allemaal een negatief effect op de melkprijs hebben: de Russische importstop, Chinees gebrek aan kooplust en een hoge melkproductie wereldwijd. De hele melkveehouderij en zuivel ondervond de gevolgen. In Europa trok de melkveehouderij zich echter vrij weinig aan van de verslechterende markt. Zeker in Ierland en Nederland. Boeren bleven stug meer melken.

Ratio zoek

Dat komt voor een groot deel door de vrijgave van de zuivelmarkt. Er zijn geen knellende melkquota meer, en melkveehouders hadden ingezet op groei. Maar de ratio lijkt zoek. Weinig melkveehouders verdienen nog een dik belegde boterham met melken, al zal 2015 ook niet de annalen ingaan als een superslecht jaar voor de Nederlandse melkveehouder.

De gemiddelde melkprijs beweegt zich richting €32 tot €33 per 100 kilo (exclusief Europese toeslagen). Uitzondering zijn DOC Kaas en de aan zijn prijs gekoppelde A-ware-boeren. In crisisjaar 2009 was de gemiddelde melkprijs vele euro’s per 100 kilo lager (€27-€28 per 100 kilo) en deden de lage prijzen dus ook veel meer pijn. Weliswaar is sindsdien het kostenniveau ook gestegen, maar de productieomstandigheden blijven tot nu toe vriendelijker.

Melkveehouders in de Verenigde Staten worden relatief minder geraakt door de marktdip dankzij een goede binnenlandse vraag.

Meer flexibiliteit

Rationeel gezien zouden de Nederlandse melkveehouders en hun collega’s in buurlanden de productie moeten beperken, want een te groot deel van de huidige productie wordt voor een slechte prijs verkocht of gaat de opslag in. Dit werkt uiteindelijk tegen hen. Helaas voor veel melkveehouders hebben ze echter niet de flexibiliteit om de productie rap te beperken, want dat geeft een probleem met de kasstroom en daar wordt de bank weer niet blij van.

Gezien de gewijzigde marktomstandigheden is meer flexibiliteit in de productie, gecombineerd met lagere vaste kosten, wel de richting waar melkveehouders heen moeten. Al kunnen ze nooit een flexibiliteit bereiken als hun collega’s in Nieuw-Zeeland, de Verenigde Staten of Ierland.

Productie temperen en hopen op meer vraag

Op korte termijn biedt het streven naar meer flexibiliteit in ieder geval geen uitkomst. Het gaat er nu vooral om de productie enigszins binnen de perken te houden en te hopen dat de vraag aantrekt, vooral vanuit China, zo stellen deskundigen. De verwachtingen zijn dat China komend jaar meer melkpoeders zal aankopen dan in 2015. De raming is zo’n 400.000 ton.

Ook de import van langhoudbare melk blijft stijgen, verwacht het Amerikaanse landbouwministerie USDA. De Europese zuivelindustrie kan daar zo’n 250.000 ton van meepakken. De goede binnenlandse vraag naar zuivel ontlast de wereldmarkt eveneens. Hierdoor blijft meer product dan verwacht weg van de wereldmarkt. De Amerikanen exporteerden in 2015 al flink minder zuivel naar buitenlandse bestemmingen. De verwachting is dat dit ook in 2016 zo blijft.

Van de Russische markt moet de zuivelindustrie het voorlopig nog niet hebben. Hiervoor zijn de politieke verhoudingen te slecht. Ook heeft Rusland veel minder geld te besteden aan buitenlandse zuivel dan in de jaren tot aan begin 2014.

De melkprijzen in Nederland en de EU vertoonden dankzij de beschermde markt decennia lang een kalm verloop. Sinds circa 2007 is dat verleden tijd.

Uitkomst door nieuwe markten

Afgelopen jaar werd echter ook duidelijk dat er nog steeds nieuwe markten zijn te vinden voor Nederlandse en Europese zuivel: in Japan, Zuid-Korea, Mexico en Noord-Afrika en het Midden-Oosten. In deze laatste gebieden werd al langere tijd flink wat zuivel afgezet. Ook dit jaar is er weer behoorlijk meer verkocht. Het is wel een instabiele regio, waar het moeilijk is om te uit te gaan van een vaste afzet. Daarmee vergeleken lijkt de Aziatische markt aantrekkelijker.

Duidelijk is wel dat vrijwel alle groei moet komen van de export. De Nederlandse markt is verzadigd en zo is het ook in de meeste andere Europese landen.

Wereldmarktprijzen dalen

Of de extra export naar nieuwe bestemmingen de Nederlandse melkveehouders snel helpt, is de vraag. De wereldmarktprijzen voor zuivel zijn sinds begin november bezig met een hernieuwde daling. Hoe ver deze aanhoudt, valt vrijwel onmogelijk te zeggen. Hiervoor zijn te veel factoren in het spel en is het aantal onzekerheden te groot.

Overaanbod wegwerken

In ieder geval moet het huidige overaanbod eerst worden weggewerkt. China moet oude voorraden opmaken, ook de EU moet de pakhuizen met magere melkpoeder, boter en kaas wegwerken. Zuivelproducenten en handelaren moeten hetzelfde doen. Voor veel melkveehouders kan herstel van de melkprijzen niet snel genoeg komen, maar weer een te vroege opleving van de markt moet worden voorkomen. Het levert uiteindelijk alleen maar een nog langer aanhoudende prijsdip op.

Probleem met de markt is evenwel dat die niet echt valt te sturen. Naast de normale krachten van vraag en aanbod speelt ook emotie een hele grote rol.