Bodemdaling heeft impact op Friese regio

Ten noorden van de Friese steden Harlingen en Franeker wordt gewerkt aan de uitvoering van een ambitieus inrichtingsplan. In het plangebied - dat ruim 7.000 hectare omvat - is sprake van bodemdaling als gevolg van gas- en zoutwinning. Op sommige plekken daalde de bodem in 20 jaar tijd met 30 centimeter. Dat leidde tot problemen met de waterhuishouding. Belangrijk speerpunt van het inrichtingsplan is daarom het creëren van extra waterberging. Foto's: Bouke Poelsma

In het gebied zijn zo'n 200 boerenbedrijven gevestigd. Firma Goodijk in Sexbierum heeft 240 hectare in gebruik. Het bedrijf bestaat uit drie takken: groenteteelt, akkerbouw en melkvee. Firma Goodijk wordt gerund door de broers Murk, Wiebe en Jaap en hun opvolgers Edward en Eelco. Rondom de boerderij is de bodem met 20 tot 25 centimeter gedaald. Dat gebeurt op gelijkmatige wijze. Schade aan gebouwen is er niet.

Firma Goodijk boert deels op de laagst gelegen percelen van de regio. Wiebe Goodijk (foto): "We hadden hier al een waterprobleem. De bodemdaling als gevolg van gas- en zoutwinning heeft dat verergerd." Een deel van de grond die Firma Goodijk in gebruik heeft, wordt mogelijk afgewaardeerd tot overloopgebied. Het gaat om 12 hectare. Deze percelen stromen over op momenten dat het waterpeil hoog is als gevolg van hevige regenval. "Telen van bol- en knolgewassen is er dan niet meer mogelijk. Voor ons kan het sowieso niet uit. De grondeigenaar ontvangt een eenmalige vergoeding. Die moet worden doorberekend in de prijs waarvoor wij pachten", aldus Goodijk.

Er is sprake van flinke hoogteverschillen in het plangebied. Percelen nabij de Waddenzeedijk liggen 1 tot 1,5 meter boven NAP. Andere delen in het gebied liggen 1 tot 1,5 meter onder NAP.  Met de pen wordt de boerderij van Firma Goodijk aangeduid. De blauwe percelen behoren tot het laagst gelegen gebied. "Daarvan hebben wij 37 hectare in gebruik", aldus Goodijk.

In 2004 en 2012 was Firma Goodijk de dupe van hevige regenval in het gebied. "Ook water dat elders viel, stroomde naar onze percelen", vertelt Goodijk. De getaxeerde schade in 2004  bedroeg €120.000. De geraamde schade in 2012 was €100.000. Beide keren liep 26 hectare volledig onder water.

Vanuit de kantine van Firma Goodijk kijk je uit over de laaggelegen percelen. Aan de horizon doemt de industriehaven van Harlingen op. Hier is onder meer Frisia Zout  gevestigd, het bedrijf dat onderdeel is van de European Salt Company en sinds 1995 zout wint in het gebied.

Een deel van de laag gelegen percelen van Firma Goodijk (26 hectare) stond op de nominatie opgekocht te worden voor het project Waddenglas. Dit ambitieuze kassenbouwplan komt echter maar deels van de grond. Van de 200 hectare grond die voor dit plan was gereserveerd, wordt nog niet de helft benut. 120 hectare grond verandert niet van bestemming. "Nu op deze grond geen kassen komen, moet er wel wat mee gebeuren. Probleem is dat dit areaal niet in het inrichtingsplan is opgenomen. ", vertelt Goodijk.

Firma Goodijk past op 37 hectare onderbemaling toe. Met die techniek wordt het waterpeil kunstmatig laag gehouden. Dat vergroot de mogelijkheden op de laaggelegen percelen. "Onze gewas- en rassenkeuze op deze percelen blijft beperkt. We willen er geen onnodig grote risico's lopen", aldus Goodijk.

Melkveehouder Jan Willem de Boer in Peins heeft 60 koeien op 22 hectare grond. Zijn boerderij bevindt zich aan de rand van het plangebied. Bij hem is de bodem 2 tot 5 centimeter gedaald. "Daar hebben wij hier geen last van", aldus De Boer.

Rondom de dorpen Ried, Peins en Schalsum wordt sinds het najaar van 2015 gewerkt aan het verbreden van watergangen. De Boer raakt in totaal 1.100 vierkante meter grond kwijt. Hij krijgt een financiële vergoeding per vierkante meter verloren grond.  In het plangebied wordt in totaal 28 hectare landbouwgrond opgeofferd voor het verbreden en realiseren van watergangen. 140 hectare landbouwgrond wordt aangewezen als overloopgebied (afgewaardeerd).

"Ik ben niet blij mee met het afgraven van mijn grond. Ik boer redelijk intensief en kan alle grond goed gebruiken voor ruwvoerwinning en mestafzet." De Boer hoopt dat hij na de planrealisatie in aanmerking komt voor grondcompensatie. Het alternatief is een financiële vergoeding. " Andere boeren raken meer grond kwijt. Zij hebben voorrang. Ik sluit achter in de rij aan."

Langs de oevers van de Skalsumer Feart ligt een kilomterslange sliert van bulten grond. De watergang is 4 meter verbreed, tot 11 meter.

Berend Dokter (links) in Tzummarum  heeft een akkerbouwbedrijf in het plangebied. Hij heeft 100 hectare in gebruik, waaronder 57 hectare pootaardappelen. Het bouwplan bestaat verder uit uien, suikerbieten en zomertarwe. Dokter poseert op de foto met zzp'er Theo van der Walt, die meehelpt met het sorteerwerk. "Aan de andere kant van het dorp is de bodem met 30 centimeter gedaald",aldus Dokter.

Terwijl Van der Walt een pallet pootaardappelen wegrijdt, vertelt Dokter over de impact van de bodemdaling op de regio. "We zakken. Dat is een feit. Aan de gevolgen daarvan wordt nu wat gedaan. Het inrichtingsplan heeft voor sommige collega-boeren nogal wat consequenties. Niemand zit te wachten op afwaardering van zijn bouwland. Bij mij is dat gelukkig niet aan de orde. Ik heb wat dat betreft mazzel met de ligging van mijn bedrijf."

Dokter nam de afgelopen jaren maatregelen tegen de bodemdaling. Hij liet de drainage op 60 hectare vernieuwen. "Het water liep niet meer naar de sloten." Het inrichtingsplan heeft als gevolg dat zijn boerderij in een polder komt te liggen. Het grondwaterpeil wordt er 10 tot 15 centimeter verlaagd. Dokter is bezorgd over de eventuele gevolgen die dat heeft.  "Wat gebeurt er dan met mijn gebouwen?"

Met het inrichtingsplan is in totaal €48 miljoen gemoed. Realisatie van een betere waterhuishouding is een belangrijk onderdeel van het plan, dat verder uit talloze deelprojecten bestaat. Zo worden dorpskernen vernieuwd en wordt de infrastructuur verbeterd.  Dokter: "Ik zie dit plan als een tegemoetkoming voor de regio. Maar feitelijk is het niet meer dan een pleister op de wonde."

Dokter laat een van de nieuw aangelegde drainagebuizen zien. De oude buizen liggen zo'n 15 centimeter lager.  Ruilverkaveling is een onderdeel van het inrichtingsplan. Dokter en zijn collega-boeren in de regio hebben hun wensen kenbaar gemaakt. Dokter weet nu nog niet wat dit voor zijn bedrijf betekent.

Rinze Post is voorzitter van stichting Winamer Belang. Deze club bezorgde burgers in Wijnaldum toog dinsdag 1 maart naar Den Haag om een petitie aan te bieden aan de vaste Kamercommissie voor Economische Zaken. Post en co komen op voor gedupeerden van bodemdaling als gevolg van gas- en zoutwinning. De petitie werd ondertekend door organisatie uit andere regio's waar gas wordt gewonnen. (Uitwellingerga, Dongeradeel, Groningen).

Post stelt dat schade aan gebouwen in het dorp Wijnaldum een direct gevolg zijn van de bodemdaling door gas- en zoutwinning. Hij eist dat de schade wordt hersteld en pleit tevens voor omgekeerde bewijslast.  "Voordat er aan mijnbouw werd gedaan, woonden wij hier al en was er niks aan de hand."

Rinze Post bijt zich al tien jaar vast in het onderwerp bodemdaling. Hij bouwde een indrukwekkend dossier op, met talloze gebiedskaarten, plannen en brieven. "Mijn drijfveer is het rechtzetten van misstanden. De overheid gaat respectloos met burgers om."

Deze foto is gemaakt op het Provinciehuis in Leeuwarden, op  17 maart 2015. Toen kregen lijsttrekkers van de partijen in de Provinciale Staten een petitie aangeboden van het Winamer Belang.

In het gebied zijn vier putten waaruit zout wordt gewonnen. Dat gebeurt op een diepte van 3.000 meter. Frisia Zout wil ook zout winnen onder de Waddenzee. De Waddenvereniging probeert dit tegen te houden.

Het gebiedsplan moet in 2022 gerealiseerd zijn. Voorlopig blijft het thema bodemdaling op de agenda staan in het gebied. Of de bodemdaling verder doorzet en of het inrichtingsplan toereikend is, moet de toekomst uitwijzen.