‘Onteigening mag niet te makkelijk worden’

Een ingrijpend middel, zoals onteigening, hoort niet thuis in de Omgevingswet.

Toen ik in 1991 begon als agrarisch makelaar, ging een van de eerste opleidingen die ik volgde over grondverwerving en schadevergoeding. Een belangrijk thema, want het gebeurt regelmatig dat overheden, bijvoorbeeld gemeenten, grond aan de landbouw willen onttrekken. Ze willen dan deze grond een nieuwe bestemming geven voor wonen, bedrijventerreinen, infrastructuur of recreatie en steeds vaker ook voor natuur.

Schadeloosstelling

Meestal gaat dat in goed overleg en volgt er een schappelijke schadeloosstelling. Maar soms werkt de landeigenaar niet mee. In laatste instantie kan de betreffende overheid dan het ‘paardenmiddel’ van onteigening inzetten. Een ingrijpende kwestie, want je komt daarmee natuurlijk aan het eigendomsrecht van personen. Maar soms kan het niet anders. Het mag niet zo zijn dat een belangrijk project voor de samenleving door 1 dwarsligger kan worden gedwarsboomd, tenzij die echt in zijn recht staat.

Koninklijk Besluit

Vanzelfsprekend mag het middel van onteigening niet lichtzinnig worden toegepast. In de huidige wetgeving moet een bestuursorgaan dat wil onteigenen toestemming vragen van de hoogste instantie in Nederland, de Kroon (de koning + minister). Die moeten een dergelijk besluit dus inhoudelijk toetsen. Ze bekijken daarbij onder meer of het maatschappelijk belang wel zwaar genoeg is, of er voldoende is geprobeerd om tot een minnelijke schikking te komen en of er wel urgentie is. Uiteindelijk is er een Koninklijk Besluit nodig, voordat tot onteigening mag worden overgegaan.

Alles in 1 Omgevingswet

Als NVM maken we ons zorgen, omdat het kabinet de onteigeningsprocedure een stuk makkelijker dreigt te maken. Minister Schultz probeert namelijk om zo veel mogelijk losse ruimtelijke ordeningswetten onder te brengen in 1 verzamelwet, de Omgevingswet. Op zich een mooi streven om eenheid aan te brengen in de wetgeving, maar volgens ons mag dat niet ten koste gaan van de zorgvuldigheid van de onteigeningsprocedure.

Gemakkelijker onteigenen

In de nieuwe situatie kan een gemeente of andere overheid namelijk veel makkelijker onteigenen. Ze hoeft geen toestemming meer te vragen aan de Kroon, maar alleen advies te vragen aan een ‘onafhankelijke’ commissie, waarvan overigens nog niet duidelijk is hoe onafhankelijk die is en hoe die toetst. Daarna kan het besluit worden gepubliceerd op de website van de gemeente of in de huis-aan-huiskrant. De betrokken eigenaar kan per niet-aangetekend brief worden aangeschreven. Als de eigenaar niet binnen 6 weken reageert, dan is de onteigening onherroepelijk.

Onwenselijke situatie

Dat is natuurlijk een zeer onwenselijke situatie. Je zal maar een paar weken op vakantie zijn geweest, het plaatselijke krantje niet hebben gelezen en je achterstallige post nog niet hebben weggewerkt en ineens ben je je land kwijt. Als NVM vinden we dat een ingrijpend middel als onteigening niet thuis hoort in de Omgevingswet. Zorgvuldigheid gaat juist in dit soort kwesties boven alles.