Boeren en weidevogels

Als het over boeren en weidevogels gaat, lopen de emoties al snel hoog op, zo blijkt uit de reacties op boerderij.nl naar aanleiding van het artikel van Theunis Piersma, in de Volkskrant van 7 november. Het is dan niet altijd makkelijk om feiten en fabels van elkaar te onderscheiden.

Laten we ons daarom beperken tot de feiten, gebaseerd op 12 jaar demografisch grutto-onderzoek in Zuidwest Friesland. Ons studiegebied is 10.000 hectare groot en representatief voor de betere weidevogelgebieden in Nederland, met een mix van melkveehouders die enthousiast aan agrarisch natuurbeheer meedoen (maar daar geen boodschap aan hebben), prachtige weidevogelreservaten en reservaten waar geen weidevogel meer zit. Grutto’s zijn de afgelopen 40 jaar met 75% afgenomen.

Afname landbouwgrond

Ongeveer 15% van de landbouwgrond is in diezelfde periode omgezet in ruimte voor wegen en woningen. De afname kan alleen daardoor dus niet verklaard worden. In die periode is het Nederlandse platteland onherkenbaar veranderd. Intensivering, rationalisatie en schaalvergroting van de landbouw hebben geleid tot een enorm verlies van de totale biodiversiteit, – en dus niet alleen van weidevogels – meer dan in enig ander habitat in Nederland. Het is beslist waar dat ook predatie een veel grotere rol speelt dan 40 jaar geleden; driekwart van de nesten die verloren gaan worden gepredeerd.

Foto: Hans Hut

Gruttokuikens

Feit is dat de predatie van grutto-legsels in vochtige, kruidenrijke graslanden 14% lager is dan in de monoculturen van raaigras, die tegenwoordig het platteland domineren. Als de goedwillende boer te krap om nesten heen maait, neemt de nestoverleving nog eens met de helft af tot een schamele 21%. Dan hebben we het nog niet gehad over de kuikens. In monoculturen mag je blij zijn als 5% van de gruttokuikens uitvliegt. Dat komt doordat de kuikens daar te weinig insecten vinden en structureel ondergewicht hebben. Je mag aannemen dat als ze het maaien al overleven, ze een verhoogde kans op predatie lopen op de geëgaliseerde, greppelloze, kaal gemaaide percelen.

Te weinig vogels om populatie in stand te houden

Dat is natuurlijk veel te weinig om een populatie in stand te houden waarin jaarlijks, net als 40 jaar geleden, 15% van de volwassen vogels sterft. In kruidenrijk grasland daarentegen, is de kans op predatie van de eieren nog even groot als 40 jaar geleden. Ook de kuikens halen daar nog steeds het zelfde gewicht en zouden in staat zijn om de populatie op peil te houden, ware het niet dat die gebieden inmiddels veel te klein zijn om te voorkomen dat de geproduceerde kuikens weglekken naar de omliggende monoculturen.

Het is dus een feit dat de moderne melkveehouderij, mede door facilitering van predatoren, de oorzaak is van de afname van de grutto.

Natuurinclusiviteit verankeren

Hoe nu verder? Ooit waren weidevogels een onbedoeld bijproduct van de melkveehouderij, maar dat is nu geen vanzelfsprekendheid meer. De uitdaging is om te komen tot bedrijfsmodellen waarin die natuurinclusiviteit weer verankerd is. Dat kan door de nadruk minder op kwantiteit te leggen en meer op producten met een toegevoegde waarde, waar beter voor wordt betaald. Niet alleen voor de grutto, maar ook voor de boer, de koeien en een leefbaar platteland voor ons allemaal.