Samen verantwoordelijk

Individuele boeren kunnen niets met collectieve verantwoordelijkheid. Ze hebben alleen hun eigen belang.

Het zal bij u wel net zo gaan als bij mij. Je ziet of hoort iets voor de eerste keer, en plotseling hoor of zie je het overal. Dat gaat bij mij nu zo met het begrip ‘collectieve verantwoordelijkheid’. Een poosje geleden dook het op rond het fosfaatplafond, een convenant tussen staatssecretaris en landbouwsector over de groei van de melkveestapel. Nu we vrijwel direct door dat plafond heen schieten, ontstaat de vraag of er een rem is en wie die kan bedienen. Ik schreef op deze plek al eerder dat individuele boeren niet bij die rem kunnen. Als je in je eentje niet bijbouwt, dan heeft dat geen effect. Kortom, het is een collectieve verantwoordelijkheid.

Eenzelfde soort verantwoordelijkheid kwam ook aan de orde in een interview met de Gelderse gedeputeerde Jan Jacob van Dijk. Het ging over de stikstofverordening van de provincie. De gedachte achter die verordening was dat boeren die stikstofruimte over hadden, die wel zouden inleveren ten gunste van boeren die ruimte nodig hadden. Droom lekker door.

Zoals gezegd, plotseling zie ik overal collectieve verantwoordelijkheid. Nu gaat het weer om het scheuren van blijvend grasland. Het areaal blijvend grasland loopt snel terug en dreigt een door de EU gestelde grens te overschrijden. Individuele boeren zien dat gebeuren en besluiten snel hun grasland te scheuren, voordat ze dit niet meer mogen. Daarmee loopt het areaal natuurlijk nog harder terug. Je kunt het een individuele boer moeilijk kwalijk nemen.

Ik neem alleen mijn collectieve verantwoordelijkheid als ik weet voor wie ik het doe. Voor mijn gezin, directe collega’s, vrienden, buren, misschien het dorp. En een enkele keer voor hogere doelen, zoals politieke gevangenen via Amnesty International, of de EU, door ervoor naar het stembureau te gaan. Maar daarmee houdt het wel op. Bij boeren is het natuurlijk niet anders. Zij willen best hun buurman helpen bij het afkalven van een koe, en ze zullen misschien een gift aan Amnesty doen, maar ze laten de bouw van een grote stal of het scheuren van grasland echt niet achterwege vanwege het sectorbelang. Als je als overheid of organisatie denkt dat boeren of anderen individuele verantwoordelijkheid met grote offers willen nemen voor iets collectiefs, dan snap je niets van het menselijk brein. Je hebt dan regels, prijzen, wetten en verdeelmechanismes nodig. Zonder gaat het niet.

Er is onderzoek gedaan naar hoe ver onze verantwoordelijkheid reikt. Ik kan u vertellen dat dat niet erg ver is; het bereik beperkt zich vooral tot de groep die we persoonlijk kennen. Het lijkt me verstandig daar bij convenanten en aanverwante afspraken rekening mee te houden. Collectieve verantwoordelijkheid werkt niet.