Tweede Kamer kritisch over nieuwe werkwijze onteigening

Regelgeving voor onteigening wordt vereenvoudigd. De Tweede Kamer is kritisch, maar minister Schultz van Infrastructuur en Milieu lijkt groen licht te krijgen om de regels rondom onteigening aan te passen.

Dat blijkt tijdens een debat in de Tweede Kamer over de Omgevingswet, waarin de grondvisie van minister Melanie Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu werd besproken.

Voor een onteigening moet altijd toestemming van de Kroon (de koning) worden verleend. Dat wordt in de nieuwe regels afgeschaft. VVD en CDA zijn bezorgd over de zorgvuldigheid van de nieuwe werkwijze.

‘Bescherming van eigenaar mag niet verminderen’

Hayke Veldman (VVD) vindt dat bij de nieuwe werkwijze de bescherming van de eigenaar niet mag verminderen. “Besluitvorming door de kroon klinkt wat ouderwets, maar het geeft de eigenaar wel de bescherming van het eigendomsrecht”, zegt Veldman. Hij steunt de plannen van minister Schultz om de regels te moderniseren, mits de bescherming van de eigenaar niet vermindert.

‘Overheid kan en mag niet zomaar onteigenen’

CDA-Kamerlid Eric Ronnes noemt eigendom een van de meest essentiële waarden van ons rechtssys­teem. “Dat is dermate belangrijk, dat er bijzonder veel waarborgen moeten zijn om het eigendom te beveiligen. Een overheid kan en mag niet zomaar iemand onteigenen. Als de plannen van het kabinet doorgaan dan kunnen gemeenten, waterschappen, provincies en ministeries straks zelf grond gaan onteigenen”, vreest Ronnes. Hij is bezorgd dat er flitsonteigeningen komen. “Het traject bij Koninklijk Besluit zorgde juist voor zorgvuldigheid.”

Criteria voor onteigening veranderen niet

Schultz zegt dat er geen zorgen hoeven te zijn over flitsonteigeningen. In plaats van de Kroon zijn er nu de bestuursrechter, de civiele rechter en de landelijke adviescommissie die onteigeningen toetsen. Bij een onteigening stelt de civiele rechter de schadeloosstelling vast op basis van de verkeerswaarde van de grond. Een landelijke adviescommissie geeft advies over de voorgenomen onteigening en het uiteindelijke onteigeningsbesluit wordt door de bestuursrechter uitgesproken. De criteria voor onteigening – algemeen belang, noodzaak en urgentie worden bij de nieuwe regelgeving niet gewijzigd. “Ik denk dat dit een heel zorgvuldige procedure is”, aldus Schultz.

Onteigenen ondanks negatief advies

De minister zegt dat de modernisering van het onteigeningsrecht zodanig is gedaan dat niet de kracht van bescherming van onteigening is weggehaald. In reactie op vragen van Kamerleden voegt ze er wel aan toe dat een onteigening ook kan plaatsvinden als de landelijke adviescommissie een negatief advies geeft. Hierbij moet het overheidsorgaan een goede onderbouwing hebben voor de onteigening.

Juridische ondersteuning voor eigenaar

Schultz zegt na vragen van Veldman (VVD) bereid te zijn de eigenaar juridische ondersteuning te geven als ondanks een negatief advies toch tot onteigening wordt overgegaan. Ook gaat ze onderzoeken of de proceskosten dan door de overheid betaald kunnen worden. “Daarmee verbetert de positie van de eigenaar misschien wel. Nu kijkt de Kroon vooral of het onteigeningsproces zorgvuldig is verlopen. Als de bestuursrechter een onteigening beoordeelt zal hij ook inhoudelijk naar de zaak kijken”, aldus VVD’er Veldman.

Waarde van onteigende grond

PvdA-Kamerlid Albert de Vries steunt de nieuwe werkwijze, maar vindt dat de waarde van de grond bij onteigening niet gebaseerd moet zijn op verkeerswaarde, maar op de waarde bij voortzetting van huidig gebruik. “Een boer heeft er geen prestatie voor geleverd als een stuk grasland van hem wordt gebruikt voor huizenbouw. Schadeloosstelling is voldoende. Extra waarde omdat het bouwgrond wordt, drijft alleen de huizenprijs op en betekent extra kosten voor de belastingbetaler.”

Onteigening al decennia lang heet hangijzer

De waardebepaling van grond die onteigend wordt was eerder ook een gevoelig onderwerp. In 1977 viel kabinet Den Uyl hierover. Een deel van het kabinet wilde de agrarische gebruikswaarde van grond als basis nemen voor vergoeding van onteigening om grondspeculatie tegen te gaan. De ministers van Landbouw en Justitie wilden juist een vergoeding gelijk aan de marktwaarde, dus inclusief de verwachtingswaarde.