AlgemeenAchtergrond

Glyfosaat onder een vergrootglas

Glyfosaat ligt in toenemende mate onder vuur. Volgens tegenstanders is het product gevaarlijk voor mens en milieu. Goede alternatieven zijn er nauwelijks.

Kanker, zieke dieren, geboorteafwijkingen, autisme en onherstelbare schade aan de bodem. Er zijn weinig kwalen waarmee glyfo­saat niet in verband wordt gebracht. Ngo’s voeren al decennia campagne tegen de onkruidverdelger die Monsanto in de jaren zeventig op de markt bracht. Altijd zonder juridisch succes. Maar voor het eerst beweegt de politiek. In diverse Europese landen wordt het middel deels verboden.

Dat de politiek beweegt, heeft twee oorzaken. Glyfosaat is niet helemaal afbreekbaar en er worden grotere concentraties dan zijn toegestaan gevonden in het drinkwater. Ook is een verontrustend rapport uitgebracht door een onderdeel van de Wereldgezondheidsorganisatie, het IARC. Dit Franse agentschap schreef in maart dat er beperkt bewijs is dat blootstelling aan glyfosaat non-Hodgkin-lymfklierkanker veroorzaakt.

Het IARC beroept zich op drie studies bij arbeiders in de VS, Canada en Zweden tussen 2001 en 2008. Ruim veertig jaar na de introductie van glyfosaat in de landbouw wordt het ingedeeld als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’. Die classificatie haalde de wereldpers. Het moest verboden worden, aldus critici.

[([002_rb-image-2670739.jpeg]:inzetgroot)]

 

Dezelfde classificatie als grapefruit

Op deze conclusie valt veel af te dingen. Glyfosaat is de meest toegepaste herbicide wereldwijd. Sinds de introductie zijn honderden studies gedaan en nooit was er hard bewijs dat het middel bij normale toepassing gevaarlijk is. Het is dus één onderzoek versus vele andere onderzoeken. Het IARC-rapport is ook minder stellig dan uit krantenkoppen blijkt.

Het rapport concludeert dat glyfosaat op zichzelf waarschijnlijk kankerverwekkend is, maar behelst geen risicoanalyse bij normaal gebruik. Of zoals de uitvinder Monsanto stelt: het is geen drankje. De classificatie die glyfosaat van IARC krijgt, is dezelfde als voor anabole steroïden, grapefruit, ontbijtspek en wisselend werken in dag- en nachtdiensten. De mate waarin je wordt blootgesteld aan deze producten speelt voor de classificatie die het IARC toekent geen rol.

De EU-toelatingen voor werkzame stoffen worden periodiek opnieuw beoordeeld. Voor glyfosaat is namens Duitsland het Bundesinstitut für Risikobewertung (BfR) belast met de herbeoordeling. Deze organisatie kwam in een eigen en veel grotere studie tot de conclusie dat er geen bewijs is dat glyfosaat kankerverwekkend is. Momenteel onderzoekt de Europese voedsel- en warenautoriteit Efsa op verzoek van de Europese Commissie of de studie van IARC noopt tot een herbeoordeling van de herbeoordeling.

Politiek trekt alvast conclusies

In mei eisten de milieuministers van acht Duitse deelstaten verdere beperking van glyfosaat in de landbouw, maar vooralsnog zonder gevolg. De Franse milieuminister Ségolène Royal vroeg in juni niet langer Roundup te verkopen, maar een officieel verbod is pas voor 2022 gepland en een verbod in de landbouw is slechts door een enkele parlementariër bepleit.

Ook Nederland neemt stappen om glyfosaat gefaseerd uit te bannen. Gemeenten en provincies mogen vanaf 2016 geen chemische middelen meer gebruiken bij het vegen en onkruidvrij houden van stoepen en straten. En vanaf 2017 geldt dat ook voor openbaar groen en sportvelden. De landbouw wordt ongemoeid gelaten, mede vanwege een gebrek aan alternatieven.

WUR-onderzoeker: verbod glyfosaat belachelijk

Een algemeen verbod op het gebruik van onkruidbestrijder glyfosaat buiten de landbouw, zoals staatssecretaris Wilma Mansveld (Infrastructuur en Milieu) voorstelt, gaat te ver. Dat stelt Wagenings onderzoeker Corné Kempenaar.

Kempenaar  zegt dat alternatieven voor glyfosaat per saldo meer negatieve effecten hebben. “Wie daarnaast beweert dat glyfosaat supergiftig is voor waterecosystemen, heeft ongelijk”, aldus Kempenaar.

Hij heeft zich als onderzoeker beziggehouden met het ontwikkelen van duurzame onkruidbestrijding op verharde oppervlaktes.

Te hoge concentraties in stroomgebied Maas

De Nederlandse zorg spitst zich vooralsnog vooral toe op het vinden van te hoge concentraties glyfosaat in het drinkwater. Dit speelt volgens onderzoeker Corné Kempenaar van Wageningen UR maar op één plek: in het stroomgebied van de Maas in Zuidoost-Nederland. Een verbod voor heel Nederland zoals nu is ingesteld, is volgens hem te drastisch.

Bij drinkwater wijkt Nederland af van veel andere landen. Er geldt een drinkwaternorm van 0,1 µg/l voor plaatsen waar water wordt onttrokken en vóór zuivering. In andere landen geldt die norm ná zuivering. Volgens Kempenaar zijn luchtkwaliteit, klimaat en burger niet gebaat bij de maatregel. Een verbod in de landbouw is volgens Kempenaar belachelijk. “Maar niet ondenkbaar: het middel staat ter discussie.”

[([003_rb-image-2670742.jpeg]:inzetgroot)]

 

Zeer populair, alternatieven vaak slechter

Het middel is nauwelijks weg te denken uit agrarisch Nederland. Precieze cijfers worden niet bekendgemaakt maar het verbruik van de Nederlandse landbouw wordt geschat op 600 tot 700 ton werkzame stof. Daarmee is het middel goed voor zo’n 20 procent van het totale herbicidengebruik. Misschien 95 procent wordt door de landbouw gebruikt en de rest voor tuinen, openbaar groen of het op orde houden van bijvoorbeeld industrieterreinen.

Glyfosaat wordt voor en na de teelt van een gewas toegepast. In de fruitteelt wordt het product tussen de rijen gespoten. Glyfosaat wordt ook gebruikt bij het vernieuwen van grasland. Vrijwel elke akkerbouwer, fruitteler en veehouder heeft ermee gewerkt. Het is ook vrij goedkoop. Tot 2000 was de markt grotendeels in handen van Monsanto, wiens glyfosaatmiddel Roundup het grootste pesticide­merk wereldwijd is. In het jaar 2000 verviel het patent, nam de concurrentie toe en daalden de prijzen.

Volgens woordvoerder Kris Leemans van Monsanto heeft glyfo­saat enkele grote voordelen ten opzichte van andere onkruidverdelgers. Het wordt in de akkerbouw en fruitteelt als curatief middel gebruikt; dus niet preventief. Ten tweede werkt glyfosaat tegen doorlevend onkruid. Eenmaal gespoten betekent dat het niet zomaar het volgende jaar weer opkomt. Het middel bespaart de boer moeite, volgens Leemans.

Een wereld zonder glyfosaat

Het Duitse instituut voor agribusiness in Giessen concludeert in een impactstudie naar een mogelijk verbod dat klein en terugkerend onkruid met andere herbiciden lang niet zo effectief valt te bestrijden als met glyfosaat. Het BfR meldde eerder dat chemische alternatieven vaak slechter zijn dan glyfosaat, omdat glyfosaat relatief weinig giftig is. Een wereld zonder glyfosaat, schrijven de auteurs, is ook een wereld waarin de boer vaker kiest voor de ploeg.

Een glyfosaatverbod lijkt onwaarschijnlijk. Leemans ziet de gedeeltelijke verboden als een oprisping; een zoveelste uiting van anti-Monsanto-sentiment. Maar: op dat andere met Monsanto geassocieerde dossier, genetische modificatie, heeft de wetenschap het lang geleden verloren van emotie en verdachtmakingen.

• Glyfosaat meest gebruikte herbicide

• Glyfosaat mogelijk kankerverwekkend

• Toelating loopt op 31 december af

• Nauwelijks goede alternatieven voorhanden

Beheer
WP Admin