AlgemeenAchtergrond

Baas over eigen data

De hoeveelheid grote datastromen groeit, maar onbewerkte data van een boerenbedrijf zijn niet beschermd. Boeren willen controle over wat er met hun gegevens gebeurt.

De ontwikkelingen rondom big data gaan snel. Boeren leggen op hun bedrijven steeds meer gegevens vast. Het aantal toepassingen om deze te gebruiken neemt dagelijks toe. Door de opkomst van nieuwe sensoren groeit de hoeveelheid data de komende jaren. Deze grote stromen gegevens worden big data genoemd. Fabrikanten en organisaties rondom de ondernemer zien de waarde van grote hoeveelheden data. Door bundeling van datastromen en bewerkingen maken zij er interessante informatie van.

De afgelopen tijd is discussie ontstaan over eigendom en zeggenschap over data. Dat speelt mondiaal en in alle sectoren. In de Verenigde Staten zijn onlangs bedrijven en coöperaties opgericht die duidelijk stelling nemen door data afkomstig van machines zelf te verzamelen en te verkopen. Het gaat dan vooral om veldinformatie, afkomstig van trekkers en werktuigen. Ze spelen in op de grote honger naar data van bedrijven als Monsanto en DuPont, die fors investeren in mogelijkheden voor data-analyses. De boeren willen voorkomen dat fabrikanten met hun waardevolle data aan de haal gaan.

Data hebben geen eigenaar

Het heft in eigen hand nemen gebeurt in Europa nog niet. Ook hier is discussie over de vraag van wie de data zijn en wat fabrikanten of organisaties wel en niet mogen. In de basis is het simpel: juridisch kan niemand zich eigenaar noemen van data. “Er is geen wetgeving die data zonder meer beschermt”, aldus Gerben Schoorl, jurist bij brancheorganisatie Nederland ICT. “Op data op zich rust geen intellectueel eigendom, wat natuurlijk niets zegt over de vraag of een boer data geheim mag en kan houden.”

Databankenrecht

Er kan wel sprake zijn van intellectueel eigendom als iemand zich specifiek richt op het verzamelen en samenvoegen van data. Op dat moment wordt het ‘databankenrecht’ relevant. Deze wetgeving bepaalt wanneer er sprake is van intellectueel eigendom op verzamelde data. Schoorl benadrukt dat het niet alleen van de intentie maar ook van de werkwijze van de maker van de databank afhangt of deze onder bescherming valt. “Het moet duidelijk zijn dat het doel is om een databank op te zetten en dat er geïnvesteerd wordt in de samenstelling daarvan. Ook het drukken van een eigen creatief stempel kan dan leiden tot intellectueel eigendom.” Data die te herleiden zijn naar mensen, worden aangemerkt als persoonsgegevens en vallen onder privacywetgeving. Daarvoor gelden specifieke regels.


Belang bij zeggenschap

In de basis is verzamelde data op boerenbedrijven juridisch dus geen eigendom van de ondernemer. Die heeft echter wel belang bij duidelijkheid en zeggenschap over wat ermee gebeurt. Dat is zichtbaar bij bedrijfsgebonden informatie: openbare gegevens zijn voor iedereen bruikbaar, zoals bij perceelsregis­tratie (zie kader: ‘Applicatie Boer & Bunder …’) en inschrijvingen bij de Kamer van Koophandel. Dat geeft ondernemers een onbehaaglijk gevoel.
Juist bij grote ontwikkelingen rondom big data is vertrouwen belangrijk, benadrukken ICT-deskundigen. Het wringt dat bedrijven aan de haal gaan met gratis data. Bovendien levert het koppelen van grote hoeveelheden gegevens nieuwe informatie op. Dat geeft nuttige toepassingen, maar kan ook tegen een ondernemer worden gebruikt. Deze emoties spelen ook een rol bij burgers rond Google en Facebook.

Boer bepaalt

De Europese fabrikanten lijken dat belang goed te beseffen: veel fabrikanten van machines en installaties die data genereren, vinden dat de boer bepaalt wat er met de data gebeurt. Dat zegt Ullricht Adam, voorzitter van Cema, de Europese koepel van machinefabrikanten. “Het is belangrijk om daar heel helder in te zijn, want voor succesvolle toepassingen is vertrouwen in automatisering nodig.” Binnen Cema is een werkgroep aan de slag om richtlijnen ervoor op te stellen. De organisatie vraagt aan overheden om meer uniformiteit rondom toepassingen en rechten bij gebruik van big data te stimuleren.
Ook in Nederland is de discussie bekend. Melkrobotfabrikant Lely hanteert de regel dat gegevens 
eigendom blijven van degene die ze aanlevert. Bewerkte data zijn echter eigendom van degene die ze samenstelt, analyseert, interpreteert of toepast. “Daarbij blijven de rechten van de afzonderlijke databronnen gewaarborgd”, zegt Aart van ’t Land, directeur business development van Lely. Hij benadrukt dat ondernemers moeten beseffen dat data op zich geen waarde hebben. “Dat zijn nulletjes en eentjes. Wij maken er informatie van.”

Data op boerenbedrijven in soorten en maten

Er zijn verschillende soorten kleine en grote gegevensstromen op agrarische bedrijven. Denk aan agronomische data (toestand van bodem, gewassen, dieren), productiemetingen (melkmachine, oogstmachine), productieresultaten (slachterijen, zuivelfabriek), machinedata, economische data en verbruiksdata. Registratie van diergegevens is niet nieuw, maar gebeurt steeds vaker automatisch. Zo ontstaan dierspecifiekere gegevens.Big data op een landbouwbedrijf gaan vooral over de managementinformatie die bruikbaar is na het combineren van diverse typen data, waarvan een of meerdere hoeveelheden big data, en het ontsluiten ervan. Dat laatste gaat via analyseprogramma’s en voorspellingsmodellen, maar ook via het aansturen van machines voor precisielandbouwsystemen.
Typische bronnen voor big data uit de akkerbouw zijn plaatsspecifieke data van grond, gewassen en bewerkingen als kunstmest strooien en bespuitingen. In de melkveehouderij gaat het om productiemetingen via de melkmachine en (sensor)metingen aan koeien. De varkenshouderij kent vooral datatoepassingen rondom het koppelen van machines als de (brij)voer- en klimaatcomputer. Individuele registratie via chips en sensormetingen staan aan het begin van de ontwikkeling.

Zelf een hokje aanvinken

Van ’t Land vertelt dat Lely data uit melkrobots gebruikt voor eigen onderzoek, maar geen gegevens verkoopt. Wel kan data gedeeld worden voor bijvoorbeeld onderzoek. Het bedrijf heeft overdracht van dergelijke data schriftelijk vastgelegd in voorwaarden van dienstverlening, productleverantie of specifiek onderzoek. De boer stemt daar dus mee in. Voor het doorsturen van anonieme data naar andere partijen, zoals de voerfabrikant, moet een melkveehouder zelf toestemming geven door een hokje aan te vinken in het programma.

Mogelijkheden big data

Van ’t Land vindt de discussie goed, hij ziet dat markt en overheid nog zoekende zijn. Hij hoopt dat de focus blijft op mogelijkheden die big data bieden. “Als wij data gebruiken, profiteert een boer daar direct of indirect van, zoals door betere systemen.”

Karel Heijink, directeur van Agrovision, is eveneens duidelijk: de klant is eigenaar van de data. “Als klanten niet willen dat wij de data gebruiken, kunnen ze dat aangeven.” Heijink ziet dat hoe groter het voordeel is voor ondernemers, hoe minder bezwaar zij hebben tegen het gebruik van data door 
leveranciers of organisaties. “Maar elk zichzelf respecterend bedrijf moet de mogelijkheid bieden het gebruik van data uit te schakelen.” Hij verwacht overigens niet dat bedrijven slinkse methoden gebruiken om data binnen te krijgen. “Techneuten zien vooral de mogelijkheden van wat ze met data kunnen, juist voor de ondernemer zelf.”

Lees dit hele artikel in Boerderij 6. Lees meer over big data in de Agritechnica-special 2015: 
‘De jacht op data’, pag. 28.

Beheer
WP Admin