Ondergronds rommelt het voortdurend als gevolg van de gaswinning. Gebouwen, mestkelders putwanden kunnen dat niet opvangen en krijgen diepe scheuren. - Foto's: Mark Pasveer BoerenlevenAchtergrond

Gaswinning drijft Groningse boer tot wanhoop

Boerderijen en schuren scheuren, mestputten breken. Groningse boeren vangen de klappen op.

Wie tien jaar niet door het Groningse platteland reed, ziet weinig verschil met vroeger. Weidse uitzichten over weilanden zover je kunt kijken, met daartussen grote boerderijen aan smalle, rechte wegen. Hier en daar is er een dorpje met rode bakstenen huisjes.

Groningen is voor 80% agrarisch. Het aardbevingsgebied, de twaalf gemeenten waar volgens het KNMI de meeste aardbevingen plaatsgevonden hebben, loopt van ‘stad’ Groningen tot rechtsboven in de provincie. Lichte en zware klei vind je er. Op de lichte klei wonen de aardappelboeren, op de zware klei tref je vooral rundveehouders.

Schade aan drainagepijpen is te zien aan water dat op het land blijft staan.

Schade aan drainagepijpen is te zien aan water dat op het land blijft staan.

De Groningse boer is zwijgzaam

De boeren in dit gebied zijn zwijgzame types. Met een voorliefde voor het understatement en een grondige hekel aan het verspillen van woorden aan datgene waar ze toch niks aan kunnen veranderen, worden Groningers nog wel eens verkeerd begrepen, hoe rechtdoorzee ze ook zijn. Als de Groninger zegt dat het ‘niet best’ is, dan is dat iets om serieus te nemen.

Laat dat nou precies zijn wat er verkeerd is gegaan de afgelopen jaren. Spaarzame maar doelbewuste Groninger woorden bereikten Den Haag niet. Melkveehouder Leon Klijn: ‘Politici komen hier kijken, zeggen ‘nou, nou!’, stappen in de Audi en tegen de tijd dat ze in Den Haag zijn, zijn ze het vergeten.’ Veel boeren en burgers met schade aan het huis of bedrijf probeerden dit tevergeefs individueel op te lossen bij de NAM, het Centrum Veilig Wonen (CVW), of bij de Nationaal Coördinator Groningen, Hans Alders. Het leverde vooral gevoelens van onmacht op.

Een nieuwe melkstal scheurde als gevolg van weer een beving.

Een nieuwe melkstal scheurde als gevolg van weer een beving.

Aardbeving Zeerijp gaf een grote knal

Ondertussen gaan de aardbevingen door en worden de scheuren breder. Dat wat de Schaal van Richter aangeeft lijkt niet veel, maar de trillingen zitten in de bovenste grondlagen en komen daardoor juist harder aan. De aardbeving van Zeerijp gaf een grote knal, alles schudde. ‘Je wordt opgetild, het is alsof iemand met een bezemsteel onder een kleed doorgaat waar je op staat,’ legt Henk Kruizinga uit. Alle aardbevingsschade van vóór maart 2017, moet nog door de NAM afgehandeld worden. Dat zijn 6.000 gevallen, waaronder de families Dekens, Klijn en Kruizinga.

‘Ze houden je zo lang aan het lijntje tot je zegt: laat maar zitten, ik wil gewoon weer boer zijn’

Het fraaie Groninger gebied was ooit vlak, maar je moet het nu zien als een soepbord, legt melkveehouder Peter Dekens uit. De leeggezogen ondergrond geeft ongelijkmatige bodemdaling. Dekens wijst de plassen aan op het land, die er vroeger nooit waren. Leon Klijn: “Bijna iedere dag zijn er kleine aardbevingen, zie ik op mijn app. Alleen die van 1,5 en hoger voel je.”

De nieuwe melkstal van familie Kruizinga raakte lek nadat de grond weer schudde. Er moest apart een extra put en pomp voor worden aangelgd.

De nieuwe melkstal van familie Kruizinga raakte lek nadat de grond weer schudde. Er moest apart een extra put en pomp voor worden aangelgd.

Mestkelder lek door aardbevingen

Oude funderingen zijn er niet tegen bestand, maar nieuwe ook niet. En mestkelders niet. Stichting Boerenbelang Mijnbouwschade geeft aan dat 65% van de boeren die zich aanmelden, de mestkelder lek heeft. Huizen worden versterkt – maar niemand weet hoe precies en naar welke versterkingsnorm – of gesloopt. Het Dagblad van het Noorden schrijft dat in het aardbevingsgebied 60 tot 80% van de huizen zal verdwijnen. ‘Dorpen krijgen te maken met een kaalslag en dreigen hun karakter te gaan verliezen’, schrijft onderzoeksjournalist Maaike Wind op de website Het Verdwenen Groningen.

‘Cement komt omlaag tijdens douchen.’

Nadat hij uit het Oldambt weg moest wegens de aanleg van Blauwe Stad, strijkt Leon Klein in 2000 neer in Godlinze. Hij bouwt een huis en stal, laat het land vlak maken en legt 80 km drainagepijpen aan. “Het zou voor de komende 40 jaar zijn.” In 2011 heeft hij het idee dat het land zakt. Na de aardbeving in Huizinge in 2012 heeft het huis schade en is de mestkelder lek. “Volgens de NAM hadden we € 7.000 schade aan de mestkelder en € 27.000 aan het huis.”

Melkveehouder Leon (44) Klijn. Woonplaats: Godlinze. Bedrijf: 110 melkkoeien, 65 ha. Schade aan: woonhuis, mestkelder, erf, drainage.

Melkveehouder Leon (44) Klijn. Woonplaats: Godlinze. Bedrijf: 110 melkkoeien, 65 ha. Schade aan: woonhuis, mestkelder, erf, drainage.

Alles wordt cosmetisch hersteld. Inmiddels ziet Klijn de scheuren groter worden. “Er komt spanning op, het gaat langzaam verder.” In huis hebben alle vertrekken schade. “Mijn dochter kreeg gisteren stukken cement op haar hoofd tijdens het douchen.” Het land gaat meer glooien en er komen plassen. Ondanks dat de bewijslast is omgedraaid van de boer naar de NAM moet Klijn zelf met mestmonsters aantonen dat er grondwater in zijn mestkelder stroomt.

Hij maakt zich zorgen over de toekomst. “Ze pompen nu 40 jaar en de laatste zeven jaar zie je de gevolgen. Deze aardbevingen gaan nog tien jaar door, de kracht is uit mijn huis en stal. En wie gaat de drainage betalen als het over vijf jaar stuk is?” Hij ziet dat de scheuren in de stal toenemen en vreest dat op een dag de roosters het begeven en de koeien in de mestkelder vallen. “Wie is er dan verantwoordelijk?”

De vraag is hoe het met de beeldbepalende oude boerderijen gaat aflopen. Maar dat niet alleen. Hoe gaat het onder de grond? ‘Mijn mestkelder uit 2000 is één en al beton en metaal,’ aldus Leon Klijn. ‘Hij is al eens cosmetisch hersteld, maar inmiddels nemen de scheuren weer toe.’ Hebben alle boeren in het gebied de mestkelder stuk? ‘Als die van mij al lek is, en je weet hoeveel beton en staal er in zit, dan kun je wel nagaan dat dat niet de enige is. En je kunt ook bedenken dat als de bevingen nog tien jaar doorgaan, de rest er ook aan gaat.’

Bij de familie Kruizinga is de schade aan de muren van hun stal goed te zien.

Bij de familie Kruizinga is de schade aan de muren van hun stal goed te zien.

Boeren met schade van kastje naar de muur gestuurd

De afgelopen jaren zijn de drie boeren net als vele andere Groningers met schade van het kastje naar de muur gestuurd. Hoe gecompliceerder de schade, des te moeilijker het lijkt om iets vergoed te krijgen. Daarbij worden burgers sneller geholpen dan ondernemers, zo lijkt het. Henk Kruizinga: “Over bedrijfsgebouwen zeggen ze: daar schrijft u toch op af?” Bovengrondse schade wordt opgelost, ondergrondse niet.

‘De gemeenschap is er de afgelopen jaren alleen maar hechter door geworden. We moeten samen optreden. Als boeren staan we samen sterk’

Groninger boeren en burgers spreken van vertragingstechnieken, doelbewust tegenwerken en traineren. Contactpersonen verdwijnen. Telefoons worden niet opgenomen. Peter Dekens mailt zelfs drie maanden naar iemand die er niet meer blijkt te werken. Beloftes komen niet op papier of worden teruggedraaid, contra-expertises blijken voor eigen rekening, ondeugdelijke rapporten worden ingezet voor taxatie. Peter Dekens: “Ze houden je zo lang aan het lijntje tot je zegt: laat maar zitten, ik wil gewoon weer boer zijn.”

‘De mestkelder liep vol grondwater.’

Sinds de aardbeving van Huizinge in 2012 heeft Peter Dekens schade aan binnen- en buitenmuren van de boerderij, maar ook scheuren in de kelder van de melkstal. De NAM laat deze kosmetisch repareren. In december 2012 loopt de mestkelder tot de roosters vol. “Normaal gesproken heb ik tot maart.” Uit een bemonstering blijkt dat er 40% grondwater in zit. Inspecteurs die langs zouden komen als de kelder leeg was, komen niet, een nieuwe contactpersoon komt met een expertisebureau. Zij oordelen dat het geen aardbevingsschade is. “Ik zou op zand zitten, maar zand zit hier op 12 meter diepte, erboven zit rivierbedding. Dat is een zachte kleilaag die met gemak trillingen doorgeeft.”

Naam: Peter Dekens (53) met echtgenote Els. Woonplaats: Sint Annen. Bedrijf: 90 melkkoeien, 50 ha. land. Schade aan: erf, gebouwen, drainage, mestkelder.

Naam: Peter Dekens (53) met echtgenote Els. Woonplaats: Sint Annen. Bedrijf: 90 melkkoeien, 50 ha. land. Schade aan: erf, gebouwen, drainage, mestkelder.

Dekens krijgt weer een nieuwe contactpersoon. Er ligt een rapport dat hij ongezien moet tekenen maar dat weigert hij. Na aandringen ziet hij dat het een vuistdik rapport is. “Ze boden me € 72,- als schadevergoeding.” Hij vraagt om contra-expertise. “Daar heb ik recht op, maar ik moet het zelf betalen.” Zijn koeien raken voorafgaand aan de aardbeving van Zeerijp op 8 januari dit jaar in paniek. “Ze vlogen tegen elkaar aan. Een week later waren er drie doodgeboren kalveren. Dat zijn ook weer kosten en ik heb nu sancties van de melkfabriek wegens kalversterfte. Maar ik kan er dus niks aan doen.”

Stapels papier en vuistdikke rapporten over wel of geen aardbevingsschade en zo ja hoeveel, dat is waar ze bij Huizinga doorheen moeten.

Stapels papier en vuistdikke rapporten over wel of geen aardbevingsschade en zo ja hoeveel, dat is waar ze bij Huizinga doorheen moeten.

De boerderijen in het gebied worden onverkoopbaar. Vandaar het vermoeden dat niet iedere boer wil zeggen dat hij schade heeft. De drie boeren willen graag dat er iemand opstaat die wél weet hoe het probleem opgelost moet worden. Die ze aan de hand neemt. Henk Kruizinga: “De voortgang van het bedrijf is gestopt, nota’s moeten worden betaald, de gemeente dreigt met sloop. Hoe nu verder? Niemand weet het. De schade neemt alleen maar toe. En er is voor de boerderij nog geen dubbeltje onze kant op gekomen.”

Nieuwe mestkelder over hele lengte gebroken

In 2006 zien Theo en Henk Kruizinga voor het eerst schade aan hun boerderij. In 2008 krijgen zij € 1.100 voor zakken cement maar in 2012 is er nieuwe schade en als de nieuwe mestkelder in 2014 opgeleverd is, is er twee dagen later een forse aardbeving bij Ten Boer. De nieuwe mestkelder blijkt op twee plaatsen over de volledige breedte gebroken, in de wanden en bodem tellen ze 32 scheuren. Ze bellen de mediator van LTO omdat er water in stroomt. De NAM komt met vijf deskundigen maar hun rapport is niet klaar als het vee in november naar binnen moet. De installatie van de melkstal stokt omdat onder de stal een extra put met pomp moet komen. In de herfst moeten ze daardoor koeien afvoeren. Dan komt er een rapport. Henk: “Ze boden € 1.000 maar de schade is bijna 4 ton. Ook alle kosten voor de afvoer van mest zijn voor eigen rekening.”

Naam: Theo (33) en Henk Kruizinga (60). Woonplaats: Stedum. Bedrijf: 126 melkkoeien, 89 ha. Schade aan: erf, boerderij, schuur, mestkelder.

Naam: Theo (33) en Henk Kruizinga (60). Woonplaats: Stedum. Bedrijf: 126 melkkoeien, 89 ha. Schade aan: erf, boerderij, schuur, mestkelder.

In december 2016 legt de gemeente een dwangsom op voor het slopen van de schuur boven de kelder. “Maar dan kunnen wij niet meer aantonen dat het aardbevingsschade is. Wij hebben een claim bij de NAM gelegd, maar de gemeente heeft geen geduld meer.” In een nieuwe brief schrijft de NAM dat Kruizinga op de kelder van twee dagen oud 50% eigen risico moet dragen. “Als gevolg van alles hadden we op de peildatum 126 van de 176 koeien in de stal, dus hebben we fosfaatrechten voor maar 112 koeien gekregen.”

Gezondheidsklachten door aardbevingsschade

Ze staan er mee op, en ze gaan er mee naar bed. Er zijn klachten over mager worden, slecht slapen, stress binnen het gezin en een echtgenote met een burn-out. Maar er zit, gek genoeg, ook een andere kant aan dit verhaal. Leon Klijn: “De gemeenschap is er de afgelopen jaren alleen maar hechter door geworden. We moeten samen optreden. Als boeren staan we samen sterk.”

Eerste aardbeving in 1986

In 1959 wordt er een grote gasbel gevonden onder Groningen. Een paar maanden later staan er al boortorens op het land van akkerbouwer Kees Boon in Kolham. Op eerste kerstdag 1986 wordt in het Drentse Assen een aardbeving van 3.0 op de Schaal van Richter geregistreerd. Het is de eerste. Inmiddels zijn het er 50 per jaar en staat de teller voor heel Noord Nederland op 1.000 aardbevingen. De bevingen hebben grote gevolgen voor het agrarisch ondernemen en het boerenleven in het gebied. Het zijn met name de ondergrondse problemen die kopzorgen geven.

  • De gemeente eist dat deze schuur wordt afgebroken. Hij is te gevaarlijk geworden.

    De gemeente eist dat deze schuur wordt afgebroken. Hij is te gevaarlijk geworden.

  • Muren verzakken en scheuren, stutten is noodzakelijk om erger te voorkomen. Het is onhandig werken.

    Muren verzakken en scheuren, stutten is noodzakelijk om erger te voorkomen. Het is onhandig werken.

  • De splinternieuwe mestkelder van familie Huizinga brak op twee plekken over de volle breedte, de tekeningen in het rapport laten dit zien.

    De splinternieuwe mestkelder van familie Huizinga brak op twee plekken over de volle breedte, de tekeningen in het rapport laten dit zien.

  • En weer een scheur waar het grondwater door naar boven komt...

    En weer een scheur waar het grondwater door naar boven komt…

Beheer
WP Admin