‘Meer aandacht nodig voor zelfdoding’

Is het toeval? Of komt het door de tijd van het jaar? Ik weet het niet, maar vorige herfst wist ik een geval, het jaar daarvoor ook. En recent vernam ik dat twee boeren zichzelf het leven hadden ontnomen. Stil word je van zoiets.

Het is niet zomaar wat, als mensen je vertellen dat hun echtgenoot, vader, opa of buurman niet meer wilde leven. Als ik vervolgens vraag naar de overleden persoon, komen de tranen. En de verhalen. Over hoe grappig hij was, hoe aardig, hoe zorgzaam. Hoe hij genoot van de kinderen of kleinkinderen, van het voorjaar en de oogst. Nooit hadden ze gemerkt dat hij somber was, of ergens mee zat. Natuurlijk, iedereen heeft wel eens zijn dag niet, maar van chronische duisternis wisten ze niets. En toch moet de overleden persoon met een enorme zwaarte hebben getorst. Een zwaarte die op het laatst ondraaglijk werd.

Schuldgevoel

De achterblijvers voelen zich schuldig. Hadden ze niet moeten zien dat er iets schortte? Hadden ze dan misschien … En wat als … Vragen waar ze nooit meer een antwoord op zullen krijgen.

Iemand die zelf koos voor de dood liet meestal geen brief achter met het waarom. Voor nabestaanden is het vaak gissen. Kwam het door een moeilijke jeugd? Lage opbrengstprijzen? Slechte oogstomstandigheden? Zware financieringslasten? Of alles bij elkaar?

De meeste boeren zijn geen praters. Het zijn meer doeners die problemen proberen aan te pakken door nog een beetje harder te werken. Praten over hun zorgen is iets wat ze meestal niet hebben geleerd, hun moeder deed het niet en ook hun vader zocht zijn toevlucht in het werk. Veel boeren zien het nut er ook niet van in; hoe kun je met praten nou problemen oplossen? Met praten krijg je geen koe gemolken, heet het dan.

Ergens snap ik die gedachte wel, alleen: wie niks zegt, wordt ook niet gehoord. Wat zou het schelen als boeren zich beter konden of durfden te uiten over wat hen diep van binnen bezighoudt. Hulp kan nabij zijn, maar als niemand weet dat het nodig is, komt het niet en missen projecten als 113zelfmoordpreventie hun doel.

Er is wel iets dat de buitenwereld kan doen, stelde antropologe Lizzy van Leeuwen begin 2014 in haar boek De Hanenbalken dat ging over zelfdoding in de agrarische sector. Ze adviseerde overheid en belangenbehartigers toen om specifiek voor boeren meer voorlichting te geven over het onderwerp, en om voor hen preventieprojecten op te zetten (zie video hieronder).

Het is nu bijna vier jaar later en er is niets gebeurd. Zelfdoding onder boeren is nog steeds een taboe en wordt weggemoffeld als iets dat nou eenmaal voorkomt, evenals in andere beroepsgroepen. Over incidentie per beroepsgroep laat ik me niet uit. Elk geval van zelfdoding is er gewoon één te veel. Hoe meer voorlichting hoe beter, lijkt me.