Ouders kunnen het bedrijf vaak moeilijk loslaten, waardoor de overname zelfs kan stranden. Zo zorg je ervoor dat de overname wel slaagt.

Het bedrijf goed overdragen is meer dan alleen een handtekening zetten. Het betekent ook afstand nemen, ‘loslaten’ en beseffen dat je eigen tijd als beïnvloeder erop zit. Dat is een lastig proces. Overdragers zijn vaak bang dat de nieuwe generatie het bedrijf om zeep helpt. Dat is geen vreemde gedachte. ING meldde vorig jaar dat slechts 30% van de familiebedrijven de overdracht aan de tweede generatie overleeft en 10% de overdracht aan de derde generatie.

Tegen die achtergrond lijkt het logisch dat overdragers moeite hebben met loslaten. Ze zien in de cijfers bevestigd waar ze bang voor zijn: als we ons er niet mee bemoeien, gaat het mis. Wat ze niet zien, is dat zijzelf daarvan de belangrijkste oorzaak zijn. Juist het niet kunnen loslaten, hindert het voortbestaan van het familiebedrijf, zo blijkt uit inventarisaties van onder meer het Erasmus Centre For Family Business.

Mediators in de agrarische sector hebben er vrijwel dagelijks mee te maken: spanningen tussen de verschillende generaties waardoor de opvolger zich niet kan ontplooien en het bedrijf niet kan bloeien. Niet zelden houden ouders vooruitgang tegen, bijvoorbeeld door te zeggen: ‘we hebben het altijd zo gedaan’. “Maar wat voor hen werkte, werkt niet per se voor hun zoon of dochter”, zegt mediator Truke Zeinsta.

Ook schoondochter ruimte geven

Ouders moeten hun opvolger, meestal de zoon, de ruimte geven om het zelf te doen. En niet alleen hij, ook zijn partner moet de vrijheid krijgen om haar eigen plek te vinden. “Ik zeg altijd: krijg een warme band met de koude kant. Dat is beter voor iedereen, ook voor het bedrijf.”

In plaats daarvan zindert het vaak van de spanning rondom de schoondochter. Daarachter schuilt bezorgdheid over het bedrijf. Als de vrouw van hun zoon steeds de hort op is, wat komt er dan van de boerderij terecht?

Zeinstra: “Wat je nogal eens ziet, is dat de moeder in een zwart gat valt na de bedrijfsovername. Ze was altijd de spin in het web en die positie wil ze graag vasthouden. Ze blijft zich inzetten maar daardoor kan de nieuwe vrouw die positie níét innemen. Als de moeder dus kritiek heeft op haar schoondochter dat die zo weinig doet op het bedrijf, is het goed eerst eens naar de eigen rol te kijken. Geef je je schoondochter wel de kans iets te doen?” Iets dergelijks geldt voor de zoon: krijgt hij wel de kans de ondernemer te zijn die zijn ouders zouden willen zien?

Hun eigen start vergeten?

Opmerkelijk is dat ouders vroeger veelal hetzelfde hebben doorgemaakt. Zij moesten toen hun positie in het bedrijf verwerven en kregen te maken met weerbarstige ouders en schoonouders. Dat vonden ze niet leuk en toch stellen ze zich nu hetzelfde op tegen hún opvolgers. Zijn ze hun eigen start vergeten?

Zeinstra: “Ik denk het niet, maar ze projecteren de ervaringen van 30 jaar geleden op die van nu. Ze dachten toen ‘dat ga ik later anders doen’, maar beseffen niet dat daar nu misschien geen behoefte aan is.” Haar advies: “Ga niet uit van wat je zelf vroeger gemist hebt, maar vraag wat je zoon en schoondochter nu nodig hebben.”

Wat al enorm zou helpen, is als ouders en schoonouders zouden uitspreken dat ze moeite hebben met het hele proces van afstand nemen. Een dergelijke zelfreflectie ontbreekt echter vaak, merkt Zeinstra. “Dingen uitspreken en ze ook nog bij jezelf houden, blijkt vaak heel moeilijk. In plaats daarvan gaan ouders de opvolgers verwijten maken over wat ze allemaal niet goed doen. De uiterste consequentie kan zijn dat de opvolger weigert het bedrijf over te nemen, terwijl voortzetting juist zo gewenst was.”

Mediator Zeinstra: ‘Ik ben op niemands hand’

Tijdens begeleidingstrajecten krijgt Zeinstra van ouders soms de opmerking op de hand van de opvolger te zijn. “Dat is niet waar. Ik ben op niemands hand. Samen met alle partijen probeer ik dingen bespreekbaar te maken zodat iedereen weer vooruit kan. Daarmee zijn ze zelf gebaat én het bedrijf.”

Dat bedrijf, dat is eigenlijk waar alles om draait. “Ouders hebben er hun ziel en zaligheid in gelegd en het door alle stormen geloodst. Ze zien het als hun kind en net zoals je wilt dat het met je kind goed gaat, wil je dat het met het bedrijf goed gaat. En dat gaat juist het beste door afstand te nemen en het los te laten zodat de volgende generatie aan de slag kan.”